Iz skoro jedan i po vek dugog perioda turske uprave u Somboru (1541-1687), koji je u to vreme predstavljao značajno nahijsko središte, jedva da je ostalo materijalnih tragova (par nadgrobnih nišana, jedan „umivaonik“ i, pretpostavljamo, osnova nekolicine starih zdanja).
Prema zapisu hronike fra Bone Mihaljevića, sačuvani kameni „umivaonik“ poticao je iz nekadašnjeg somborskog turskog kupatila, koje se nalazilo na mestu sadašnje Gimnazije. Ovo kupatilo još krajem 16. veka u svom zapisu pominje turski putnik i pisac Ašik Mehmed, a Evlija Čelebi ga u svom putopisu 1665. god. naziva hamamom koji dušu osvežava. Mihaljević je napomenuo da su, nakon odlaska Turaka, somborski franjevci preneli umivaonik iz ostataka kupatila u dvorište svog manastira (današnji Župni dvor), gde su ga koristili uz bunar. Kasnije je „umivaonik“ (visine 74 cm, sa ovalnim koritom promera 52 x 37 cm) sklonjen iz dvorišta i uzidan u hodnik Župnog dvora, gde se i sada nalazi.
Tumačenje koje je, na molbu pisca ovog priloga, dao dr Haris Dervišević, istoričar umetnosti sa Katedre za istoriju umetnosti na Filozofskom fakultetu u Sarajevu, ukazuje da ono što smo smatrali „umivaonikom“ predstavlja, zapravo, čašu šadrvana (česme ili fontane), koja se, obično, nalazila u sklopu dvorišta džamije, verovatno na istom mestu gde se kasnije nalazio franjevački bunar, koji i danas postoji (somborska čaša šadrvana oblikom veoma podseća na onu iz Aladža-džamije u Foči). Ovo tumačenje se poklapa sa izjavom najuglednijih Somboraca rimokatoličke veroispovesti, koji su 1733. god. pred vikarom Kaločke nadbiskupije svedočili da su oko 1703. god. franjevci zaposeli nekadašnju tursku džamiju, preko puta tvrđave i Pašine kule, a i zapis fra Bone Mihaljevića kazuje da je prva crkva na ovom mestu sagrađena od materijala turskih ruševina, između 1717. i 1719. god. (na njenom mestu pola veka kasnije biće podignuta sadašnja crkva Sv. Trojstva). O tome 1831. god. piše i mađarski putopisac Antal Mindsenti.
Milan Stepanović
