Somborska štedionica osnovana je jula 1868. g. kao plod privrednog napretka Somboraca, koji su se zalagali da grad dobije svoju samostalnu bankarsku kuću. Banku su zajednički osnovali imućni somborski Srbi, Bunjevci, Mađari, Nemci i Jevreji, a za njenog prvog predsednika izabran je advokat Jožef Bartal, koji je bio i pokretač osnivanja štedionice. Akcije Somborske štedionice u vrednosti od 30.000 forinti kupilo je, osim osnivača, još 126 građana. Prvi knjigovođa Štedionice bio je Karlo Bijelicki, osnivač somborske Gradske biblioteke. Štedionica je tokom sledeća četvrt veka veoma dobro poslovala (već 1873. g. radila je sa engleskim, francuskim, austrijskim i mađarskim bankama, a kapital je povećala sa 70.000 na 100.000 forinti). Do 1891. g. ukupna sredstva ulagača iznosila su 3.775.420 forinti, a čista godišnja dobit iznosila je 40.437 forinti.
Prvobitno je bila smeštena u kući Andrije Falcionea na Glavnoj ulici, koji je dugo godina bio i upravnik banke. Jačanjem Štedionice ukazala se potreba za većim poslovnim prostorom, pa je 1874. g. kupljen nekadašnji plac kuće nekadašnjeg gradskog senatora Ivana Ambrozovića (prema zemljišnom popisu iz 1837. g. njegov posed se prostirao na 119 kavdratnih hvati), na uglu Glavne i Tihe ulice (Avrama Mrazovića), gde je 1877/78. godine, prema projektu peštanskog arhitekte Rudolfa Raja, sazidana jednospratnica Somborske štedionice u stilu neorenesanse. Na zidanje zgrade utrošeno je 41.500 forinti.
Zgrada je sagrađena u obliku slova L, tako da pročelje gleda na Glavnu ulicu, a duži deo zgrade nalazio se u Tihoj ulici (današnja Avrama Mrazovića), ali sa te strane zgrade nije bilo ulaza. Na fasadi sa Glavne ulice postoje dva bočna ispada u kojima su smeštena velika polukružna vrata i kapija iznad kojih stoji reljef glave devojke sa pčelinjom košnicom na glavi – znamenom štednje i bogatstva. Između bočnih ispada nalaze se troja vrata, takođe polukružnog oblika, ali manjih dimenzija. Fasada prizemlja načinjena je u dekorativnoj rustici. Na spratu pročelja nalazi se terasa koja se oslanja na velike konzole, kao i tri središnja i dva veća bočna prozora.
Štedionica je uspešno radila sve do tridesetih godina 20. veka (1906. g. iznos depozita bio je preko deset miliona kruna, a čist godišnji prihod preko 230.000 kruna). Na njenom tragu u ovoj zgradi nalazile su se bankarske ustanove i posle Drugog svetskog rata, sve do kraja pedesetih godina 20. veka (posle Drugog svetskog rata ovde je bilo gradsko sedište Narodne banke Jugoslavije, pa Komunalne banke, a zatim, kratko vreme, i Narodnog univerziteta). Do danas su iznad ulaznih vrata i iznad kapije ovog zdanja sačuvani simboli štedionice – ženska glava sa košnicom, a u prizemlju stepeništa još se nalaze teške stare velike čelične kase nekadašnje Somborske štedionice.
Gradska biblioteka i njeno preseljenje u nekadašnje zdanje Štedionice
Prve zamisli o osnivanju Gradske biblioteke u Somboru javno su iznesene 1852. godine, kada je Aleksandar Petrović, u ime gradske uprave, bezuspešno pozvao somborske zanatske cehove da prilože sredstva za ustrojenije jedne biblioteke. Službenik Finansijske uprave u Somboru Karlo Bijelicki (1813-1878) osnovao je 1857. g. Društvo za prikupljanje priloga i kupovinu knjiga, koje je 1859. g. preraslo u prvu javnu biblioteku, pod zaštitom Magistrata grada. Biblioteka je po osnivanju imala 237 članova, a njen knjižni fond brojao je 1.943 dela u 4.401 svesci. Osnivač biblioteke Karlo Bijelicki poklonio je ovoj ustanovi svoju bogatu ličnu biblioteku, a sam je u njoj besplatno radio sve do 1874. godine, kada je, o trošku grada, uvedeno zvanje bibliotekara, sa platom od 200 forinti godišnje. Biblioteka je do 1921. g. imala zvaničan naziv Somborsko slobodno i kraljevsko gradsko bibliotečno udruženje.
Godine 1875. biblioteka je raspolagala sa 9.499 dela (20.093 sveske), mahom na nemačkom jeziku, a znatno manje na mađarskom i srpskom. Godine 1911. Gradska biblioteka je posedovala 20.803 dela, a predsednik somborskog Bibliotečkog društva bio Peter Fernbah, zemljoposednik i poslanik u Ugarskom parlamentu. Sve do 1918. g. knjižni fond somborske biblioteke činile su, uglavnom, knjige na nemačkom i mađarskom jeziku (do 1882. g. 85% nabavljenih knjiga bilo je na nemačkom, a od tog vremena povećana je nabavka knjiga na mađarskom jeziku), da bi nakon Prvog svetskog rata fond znatnije bio obogaćen i knjigama na srpskom (somborski Srbi su do tog vremena imali prilično raznovrsnu biblioteku svojih knjiga u Srpskoj čitaonici, kao i u Srpskoj učiteljskoj školi – Preparandiji, ali u fondu Gradske biblioteke 1882. g. svega 1,5% knjiga bilo je na srpskom jeziku). Biblioteka se izdržavala skoro isključivo od članarine, a književni fond je popunjavan i donacijama ili zaostavštinama uglednih somborskih intelektualaca. Osamdesetih godina 19. veka Gradska biblioteka imala je i preko 200 članova, ali se početkom 20. veka (1905) taj broj smanjio na tek nešto više od 100 članova, da bi kasnije ponovo blago porastao. Znatno veći broj članova i korisnika Gradska biblioteka je imala nakon Prvog svetskog rata, a posle Drugog svetskog rata prerasla je u gradsku ustanovu kulture, sa više desetina zaposlenih i više hiljada članova.
O stogodišnjici somborske Gradske biblioteke (1959) gradske vlasti su odlučile da ova stara kulturna ustanova svoje stalno sedište dobije je u zgradi nekadašnje Somborske štedionice. U prizemlje sadašnje zgrade useljena je, u septembru 1961. godine, prvo bibliotečka čitaonica, pa pozajmno odeljenje, a dve godine kasnije, u oktobru 1963. godine, na spratu je smeštena i čitaonica za naučni rad. Igrom slučaja, zgrada Štedionice, čiji je Karlo Bijelicki bio knjigovođa, postala je tako i sedište ove institucije koju je on osnovao jedan vek ranije, a Gradska biblioteka je u nazivu ponela ime svog osnivača.
Pre zdanja nekadašnje Somborske štedionice, sedište Gradske biblioteke nalazilo se, prvobitno, u dve manje prostorije, u prizemlju Gradske kuće (od osnivanja do 1920. godine), pa u jednospratnici na početku Florijanove (sada Batinske) ulice, zatim (od 1932) u Sokolskom domu, pa u Fernbahovoj kući (današnjem Muzeju), te u zgradi nekadašnje Mađarske čitaonice, gde se i danas nalazi Dečje odeljenje Gradske biblioteke, sa upravničkom kancelarijom i salom za promocije. Bibliotekom su, nakon Karla Bijelickog, rukovodili, osim ostalih, i Gustav Falcione, arhimandrit i spisatelj Stefan Ilkić, književnik Janoš Herceg, zavičajni istoričar Radivoj Plavšić (koji je napisao i monografiju Gradske biblioteke) i književnik Miro Vuksanović.
Od 1963. g. somborskoj gradskoj biblioteci priključene su i biblioteke seoskih naselja u somborskoj opštini, a od 1994. g. somborska Gradska biblioteka je i matična biblioteka zapadnobačkog okruga. Knjižni fond biblioteke danas broji blizu 350.000 primeraka na srpskom, mađarskom, engleskom, nemačkom i francuskom jeziku. Biblioteka danas ima Pozajmno, naučno i zavičajno odeljenje (koje poseduje preko 4.500 knjiga i rariteta, zavičajnošću pisaca, tematski ili nastankom vezanih za Sombor, kao i zbirku zavičajne periodike od druge polovine 19. veka do danas), Dečje odeljenje sa čitaonicom, Matičnu službu, centar za digitalizaciju, te knjigoveznicu, izdavačku delatnost i knjižaru. U sklopu svoje kulturne delatnosti Gradska biblioteka redovno organizuje predstavljanja značajnih, zanimljivih i savremenih knjiga i pisaca, a od 2007. g. organizator je i književne manifestacije „Veljkovi dani“.
Tokom 1988. g. u produžetku Gradske biblioteke dograđeno je zdanje na tri nivoa, koje se nalazi u ulici Avrama Mrazovića. Detaljna obnova zdanja nekadašnje Somborske štedionice, a današnje Gradske biblioteke „Karlo Bijelicki“, završena je s jeseni 2005. godine, pa somborska biblioteka danas, besumnje, predstavlja jednu od najsavremenijih ustanova ove vrste u Srbiji. Rekonstrukcija krova zdanja Gradske biblioteke rađena je tokom 2014/15. godine, a fasada je obnovljena u jesen 2016. godine. Polovinom decembra 2017. g. ispred zdanja Gradske biblioteke na glavnoj ulici postavljena je statua književnika Veljka Petrovića.
Od 1969. g. ovo zdanje ima status zaštićenog spomenika kulture.
Milan Stepanović
