U sredu, 2. oktobra 2024. godine, u Velikoj Sali zdanja Županije u Somboru, koja su posetioci pupunili do poslednjeg mesta, predstavljena je monografija „Plemićke porodice bačkih Bunjevaca“, objavljena početkom leta u izdanju Bunjevačkog nacionalnog saveza, Centra za kulturu Bunjevaca iz Subotice i UG „Norma“ iz Sombora. Ova obimna i bogato ilustrovana knjiga predstavlja istorijsku studiju o 52 plemićke porodice koje su potekle iz bunjevačkog etničkog miljea i prati njihovo poreklo i prošlost, sa naglaskom na period nakon nobilitacije.
Na početku promocije prisutne je pozdravio Milan Stakić, zamenik gradonačelnika Sombora, rekavši da je reč o još jednoj lepoj knjizi i opsežnoj studiji o istoriji ovog prostora, koja je rezultat dugog i upornog rada naša dva sugrađanina, te da se njome razotkriva do sada malo poznat segment prošlosti društvenog sloja iz čijih su redova ponikli neki od utemeljivača graničarskog i građanskog Sombora, ali i Subotice, Baje i drugih naselja. Zamenik somborskog gradonačelnika naglasio je da su, prepoznavši vrednost ove istorijske teme, objavljivanje knjige Milana Stepanovića i dr Atile Pfajfera pomogle državne institucije Republike Srbije, AP Vojvodine i lokalnih samouprava.
Urednica knjige, ujedno i predsednica Bunjevačkog nacionalnog saveta, dr Suzana Kujundžić Ostojić, rekla je da je ovako bremenita tema zahtevala mnogo više vremena za arhivsko istraživanje od prvobitno planiranog, a broj pronađenih podataka na kraju je više nego dvostruko povećao obim studije (sa planiranih 230 na 540 strana), te da ova tema i način kako su joj autori pristupili predstavljaju put kojim do sada istraživači nisu išli. Pomenula je institucije koje su pomogle objavljivanje knjige i najavila nove projekte u saradnji sa autorima knjige i drugim stručnim saradnicima.
Ružica Parčetić, koja je vodila konferansu, pročitala je i recenziju uglednog srpskog heraldičara Dragomira M. Acovića, u kojoj je, osim ostalog, rečeno da knjiga Milana Stepanovića i dr Atile Pfajfera „Plemićke porodice bačkih Bunjevaca“ spada u herojske poduhvate! Ne zbog teme kojom se bavi, već zbog izvanredno delikatnog nošenja sa bezbrojnim zamkama koje prete svakome ko pokuša da se izbori sa teškim bremenom identifikacije pripadnosti bilo koje društvene skupine određenoj etničkoj, konfesionalnoj, kulturnoj ili teritorijalnoj celini ili zajednici. A onda, uz to, unese i element dru-štvenog i političkog elitizma kao okosnicu karakterizacije teme koju obrađuje. Još jednom je, na kraju svoje poduže recenzije, D. Acović napomenuo da je ova knjiga „herojski poduhvat, a autorski tim ga je obavio temeljno, savesno, znalački i sa osećanjem odgovornosti koje zaslužuje svaku pohvalu.“
Prvi autor knjige, somborski publicista Milan Stepanović, osim ostalog je napomenuo da je ova studija jedinstvena po svojoj tematici i da predstavlja prvu istorijsku monografiju koja se naučno, kritički i izrazito dokumentovano bavi celokupnim bunjevačkim plemstvom, od kraja 17. do početka 20. stoleća. Stoga je knjiga i obimna, ima 540 strana, sa čak 2.175 fusnota, a za njen nastanak korišćeno je blizu hiljadu izvornika – 450 arhivskih i 538 štampanih na više raznih jezika. “Monografija je delo dva autora”, naveo je Stepanović. “Prvi sam njen autor i bavio sam se konkretnim istraživanjem porekla i prošlosti plemićkih porodica, a drugi autor, mladi kolega istoričar doc. dr Atila Pfajfer, dao je tim mojim dugogodišnjim istraživanjima vredan doprinos u vidu dragocene završne studije o istoriji plemstva u Ugarskoj, prvoj te vrste koja je objavljena na srpskom jeziku.” Autori su se, naglasio je Stepanović, trudili da tokom dugotrajnog istraživanja i pisanja knjige primene najstrožu naučnu metodologiju, a brojnim izvorima pristupali su kritički, preispitujući svaki podatak. Nabrojao je prvi autor monografije i brojne arhivske izvornike (iz istorijskih arhiva Sombor i Subotica, Arhiva Vojvodine u Novom Sadu, Nacionalnog arhiva Mađarske u Budimpešti, Arhiva Kaločke nadbiskupije i bečkih arhiva), koji su korišćeni za pisanje ove knjige, a koji su podeljeni u više kategorija:
- Zapisi iz kraljevskih knjiga u kojima su objavljeni celokupni tekstovi plemićkih povelja i darovnica za značajan deo bunjevačkih plemićkih porodica.
- Popisi plemstva u Bačkoj, odnosno Bačko-bodroškoj županiji, tokom 18. i 19. veka.
- Županijski spisi o proverama plemićkog statusa za pojedine porodice.
- Županijski plemićki katastri, odnosno matice plemstva.
- Redovni, poreski i urbarijalni popisi graničara i stanovnika u naseljima Bačke tokom 18. veka.
- Vojni popisi insurgentske plemićke vojske (posebno za ratne godine 1797, 1805. i 1809).
- Zapisi matičnih knjiga rimokatoličkih župa u naseljima u kojima su živeli bački Bunjevci.
- Mape i karte poseda na prostoru Bačke, odnosno Bačko-bodroške županije.
Posebnu pažnju i napor autori su uložili u pronalaženje pouzdano tačnih izvornih grbova bunjevačkih plemićkih porodica, koji estetski otvaraju svako pojedinačno porodično poglavlje. Dizajner knjige Milan Jovanović Jofke grafički je rekonstruisao sva stara plemićka obeležja bunjevačkih porodica, što predstavlja istinsku dragocenost ove knjige, ne manje vrednu i značajnu od njene sadržine, rekao je Stepanović. Ovom knjigom, zaključuje njen prvi autor, razjašnjen je jedan značajan aspekt prošlosti bačkih Bunjevaca i postavljena dobra osnovu za dalja istraživanja ove teme, za koju autori smatraju da ima širi istorijski značaj, koji se prostire i izvan relativno uskih etničkih okvira.
U pročitanom obraćanju drugog autora ove monografije dr Atile Pfajfera bilo je reči o prošlosti ugarskog plemstva kao jednog srednjovekovnog privilegovanog društvenog sloja, koji je bio važan faktor i u istoriji nekadašnjeg Ugarskog kraljevstva, odnosno Bačke. Dr Pfajfer je napomenuo da je uložen velik trud kako bi bila predstavljena opšta slika o istoriji plemstva u nekadašnjoj Ugarskoj, od srednjeg veka pa sve do savremenog doba. Istraživanje je tražilo pažljiva tumačenja izvora, pa i ispravke nekih ozbiljnih ranijih grešaka kako bi mogao da se donese kritički, odnosno objektivni i naučni sud o prošlosti bunjevačkog plemstva u Bačkoj. Studija rasvetljava istoriju onih bunjevačkih porodica i njenih članova, koje su na lokalnom, regionalnom, a povremeno i na znatno višim nivoima ostavile trajni doprinos u istoriji nekadašnjeg ugarskog plemstva, rekao je dr Pfajfer.
Promociju je umetnički oplemenio nastup Zorane Iđuški i somborskog tamburaškog sastava “Kulturica“, koji su izveli nekoliko kompozicija iz bunjevačke muzičke baštine. Osim zainteresovanih Somboraca, predstavljanju knjige prisustvovali su i potomci nekih od porodica o kojima ona piše, kao i uvaženi akademik prof. dr Ivan Gutman, najcitiraniji živi srpski naučnik u svetu. Predstavljanje monografije “Plemićke porodice bačkih Bunjevaca” propratile su ekipe RTS i RTV.
[Fotografije: Slobodan Stepanović i Marija Bošnjak Stepanović]
