SOMBORSKA PLEMIĆKA PORODICA PARČETIĆ

Bunjevačka graničarska porodica Parčetić, prema zapisanom predanju, u Bačku je doseljena iz Bribira u Dalmaciji, gde su njeni preci pripadali nekadašnjoj bribirskoj vlasteli. Parčetići su lozom od starina Dalmatinci i stara vlastela; stari im se doseliše otud iz Bribira u Sombor – i biše, od kako je, na lepom glasu, pripoznati i paženi, velezaslužni ljudi u zemlji ovoj. Podatak o bribirskom poreklu somborskih Parčetića dao je, krajem 19. veka, Aleksandru Sandiću, srpskom istoričaru i publicisti, tadašnji veliki župan Novog Sada Feliks pl. Parčetić, čukununuk Martina Parčetića, prvog somborskog gradonačelnika i rodonačelnika plemićke loze ove porodice (ostali istorijski podaci, koje je Feliks Parčetić dao Sandiću, pokazali su se proverljivim i tačnim). Iz Sandićevog zapisa nije jasno da li je reč o Bribiru kod Skradina, severozapadno od Šibenika – starom plemićkom središtu moćne hrvatske srednjovekovne vlastele Šubića, ili o Bribiru koji se nalazi severozapadno od uskočkog središta Senja. Da je pre reč o skradinskom Bribiru, ukazuje činjenica da je srodno, i skoro istovetno, prezime Parchigich zabeleženo krajem XVI veka u najstarijim matičnim knjigama krštenih u obližnjem Šibeniku (1581-1590).

Prvodoseljeni starešina ove dalmatinske porodice u Bačku Jakov Parčetić poginuo je 1697. g. u velikoj Bitki kod Sente. Prezime Parčetić najranije je ovde zapisano u subotičkim crkvenim protokolima krštenih, 1. decembra 1687. godine, kada je krštena Katarina, kćer Ivana Parčetića, posle čega se, do 1720. godine, više ne javlja u Subotici. U bajmočkim crkvenim protokolima Parčetići su zapisani najranije 1717. godine. U Sombor su Parčetići doseljeni krajem XVII ili na samom početku XVIII veka, sa pustare Đurđin, nedaleko od Bajmoka, a ovde ih najranije beleže prepisi protokola venčanih somborske franjevačke rezidencije iz 1715. i 1716. godine, kao i redovno ustanovljeni protokoli krštenih, venčanih i umrlih od 1719 i 1720. godine.

Porodica se u Somboru tokom narednih decenija vidno razgranala (prema crkvenim protokolima, u Somboru su, dvadesetih godina XVIII veka, živeli punoletni članovi ove porodice: Mihailo, Ivan, Nikola, Toma, Stipan i Tadija Parčetić, a od njih potiču i svi potonji somborski Parčetići). Na popisu somborskih graničara 1720. godine, kao husar prve konjičke čete i posednik 34 požunska jutra oranice, dve kose livade i dve motike vinograda, zapisan je Nikola Parčetić. Narednih godina on je zabeležen kao jedan od najimućnijih ovdašnjih stočnih veletrgovaca, koji je svoju marvu prodavao sve do Đera, na granici Austrije i Mađarske. U oktobru 1734. g. bio je, kao svedok, jedan od potpisnika testamenta kapetana somborskog graničarskog šanca Jovana Brankovića, u kojem se svojeručno potpisao ćiriličnim pismom (bosančicom).

Između 1745. i 1750. g. zabeleženi su u Somboru, sa posedima u atarima pustara Gradina i Nenadić, Augustin Parčetić (1745. na spisku somborskih graničara, 1746. g. u domaćinstvu sa oženjenim sinom, 1747. g. u poreskim popisima i kao posednik u ataru pustare Gradina, 1749. g. kao kupac gradskih poseda za iznos od 100 forinti, i 1750. g. kao vlasnik kuće i kućišta od 67 kv. hvati, 36 jutara zemlje i 2.130 kv. hvati vinograda), Miško Parčetić (1745. na spisku somborskih graničara, 1746. g. u domaćinstvu sa oženjenim bratom, 1747. g. u poreskim popisima i kao posednik u ataru pustare Gradina, 1749. g. kao kupac gradskih poseda za iznos od 500 forinti i član izabranog gradskog Obštestva, i 1750. g. kao vlasnik kuće i kućišta od 128 kv. hvati, 120 jutara zemlje i 1.285 kv. hvati vinograda), Nikola Parčetić ml. (1745. g. kao potpisnik izjave sa Protestnog zbora somborskih graničara, 1746. g. na popisu razvojačenih Somboraca, 1747. g. na poreskim popisima, gde je zapisan kao zamenik somborskog kneza i stočni veletrgovac, te kao posednik u ataru pustare Gradina, 1749. g. kao kupac gradskih poseda za iznos od 1.000 forinti i kao član Unutrašnjeg senata slobodnog k kraljevskog grada Sombora, i 1750. g. kao vlasnik kuće i kućišta veličine 368 kv. hvati, 150 jutara zemlje i 2.940 kv. hvati vinograda), Martin Parčetić (1746. g. kao zastavnik, u domaćinstvu sa tri oženjena brata [Avramom, Damjanom i Lovrom], 1749. g. kao član Unutrašnjeg senata i izabrani glavni sudija [gradonačelnik] slobodnog i kraljevskog grada Sombora i 1750. g. kao vlasnik kuće i kućišta od 316 kv. hvati, 240 jutara zemlje i 11.431 kv. hvata vinograda), Toma Parčetić (1746. g. u domaćinstvu sa oženjenim sinom, 1747. g. na poreskim popisima i kao posednik u ataru pustare Gradina, 1749. g. kao kupac gradskih poseda za iznos od 600 forinti i kao član Spoljnog senata, i 1750. g. kao vlasnik kuće i kućišta od 144 kv. hvata, 153 jutra zemlje i 4.026 kv. hvati vinograda) i Avram Parčetić (1747. g. na poreskim popisima i 1749. g. kao kupac gradskih poseda za iznos od 2.000 forinti – oba puta zapisan u odsustvu brata Martina, koji je bio kućni starešina ovog doma).

Ugarsko plemstvo dodelila je carica Marija Terezija, u Beču, 3. decembra 1753. godine, Martinu Parčetiću (1721-1789), nekadašnjem graničarskom zastavniku, kasnije somborskom izaslaniku i vodećem pregovaraču u teškim i zamršenim pregovorima sa Bečkim dvorom prilikom procesa elibertacije grada, i prvom izabranom glavnom sudiji (gradonačelniku) slobodnog i kraljevskog grada Sombora 1749. godine. Plemićki list i grbovnica odnosile su se i na Martinovu suprugu Oliviju, rođ. Čuvardić, te na njihove sinove Antuna i Josipa. Uvodni tekst plemićkog lista sadrži i kratku porodičnu genezu, koja kaže da su preci Martina Parčetića doseljeni u Ugarsku iz Dalmacije, da su u ratovima protiv Turaka učestvovali njegov deda Ivan, zvani Ivaga, kao i Martinov otac Ivan i stric Nikola. Tekst je nastavljen opisom ratnih zasluga somborskog zastavnika Martina Parčetića, koji je od samog početka učestvovao u Ratu za austrijsko nasleđe, u Gornjoj Austriji, Bavarskoj i Alzasu.

U plemićkom grbu, na razdeljenom štitu, u gornjem plavom polju, nalazili su se zlatan cvet ljiljana, sa čije leve strane je bio srebrn polumesec, a sa desne zlatna šestokraka zvezda. Na donjem crvenom polju nalazila se su se tri zelena brega, sa rukom u srebrnom oklopu i sabljom, na čijem je vrhu bila nabodena odrubljena turska glava. Iznad kacige sa zlatnom krunom ponovljen je motiv ruke sa sabljom i turskom glavom, a sa obe strane oklopljene ruke širila su se crna orlova krila. Sa leve strane štita nalazio se zlatno-plav, a sa desne srebrno-crven plašt. Opisan grb nalazio se i na signetu (ličnom pečatu) Martina Parčetića.

Martin Parčetić je preminuo 17. aprila 1789. godine. Njegovi unuci (deca njegovog sina Josipa) bili su Franja, Martin, Antun, Josip ml. i Pavle. Josip i Martin su, početkom XIX veka, preseljeni u Srem, gde je Josip Parčetić 1810. g. bio podžupan Sremske županije i carsko-kraljevski savetnik (1844. g. zabeležen je kao sremski županijski komesar), a njegov brat Martin dobio je, krajem 1812. godine, potvrdu o plemstvu iz Bačke županije, kako bi mogao da bude upisan u plemstvo Sremske županije. Potomci Martina Parčetića većinom su kasnije mađarizovani, a živeli su u Somboru, Subotici, Novom Sadu, Temišvaru i Budimpešti. Potomci njegove braće Damjana i Lovre ostali su Bunjevci i živeli su u salaškim naseljima Nenadić i Šivolja (Bezdanski salaši), severno od Sombora.

Car Leopold II dodelio je 18. novembra 1790. g. u Požunu plemićki list i grbovnicu još jednoj grani somborskih Parčetića, braći Ivanu, Đuri, Antunu, Nikoli i Josipu, sinovima nekadašnjeg uticajnog somborskog senatora i glavnog sudije (gradonačelnika) Nikole Parčetića ml. i Katarine, rođ. Bošnjak, kao i njihovim suprugama, te brojnim sinovima i kćerima (plemićki list navodi dragocene podatke iz istorije porodice Parčetić kroz celo stoleće, od Jakova do Martina i Nikole Parčetića). Dve decenije kasnije, car Franc I dodelio je, 21. septembra 1810. godine, plemićima iz ove grane Parčetića (braći Đuri i Josipu, te Ignjacu, sinu trećeg brata Antuna), posede Felsokaraslo i Rakoc u severoistočnoj Ugarskoj (danas Hreblja i Rakovo u zapadnoj Ukrajini), kao i pravo da uz svoje prezime mogu da koriste i plemićki dodatak „od Rakoca“. Njihovi potomci, većinom mađarizovani, živeli su u Subotici, a zapisani su i kao visoki službenici Torontalske županije. Iz ove grane somborskih Parčetića potekao je Žigmund, unuk Đure Parčetića, koji je u vreme Mađarske revolucije dospeo do čina potpukovnika mađarskih honveda.

Plemićki grb dodeljen drugoj grani somborskih Parčetića razlikovao se od grba Martina Parčetića, ali je imao i neke srodne delove. Štit je bio razdeljen zaobljenim rezovima crta. Gornja desna i leva strana bile su podeljene na četiri polja. U prvom i četvrtom plavom polju nalazio beo zmaj sa sidrom u kandžama, a u drugom i trećem crvenom polju zlatan stojeći lav, okrenut na levu, odnosno na desnu stranu, koji je u prednjim šapama držao skinute robovske lance. U donjem zlatnom polju nalazila su se tri zelena brega, sa krunom iznad koje je bila oklopljena ruka sa sabljom, na čijem je vrhu odrubljena turska glava. Između sablje i ruke nalazio se svet ljiljana. Iz kacige sa zlatnom krunom uzdizala su se raširena crna orlova krila, te stojeći zlatan lav, sa skinutim robovskim lancima u prednjim šapama. Plašt oko štita bio je sa leve strane srebrno-plav, a sa desne zlatno-crven.

Potomci plemićkih grana Parčetića žive i danas u Somboru, Subotici i u Mađarskoj. Osim njih u Somboru žive i potomci ostalih grana ove porodice koji su bile salašarske i paorske.

Milan Stepanović

[Iz knjige Milana Stepanovića “Plemićke porodice u Somboru do kraja XVIII veka”, Sombor, 2018, u izdanju Gradske biblioteke “Karlo Bijelicki” i Udruženja građana “Norma” Sombor]