Godine 1857. osnovano je u Somboru Muško pevačko društvo, čiji su članovi bili gradski i županijski činovnici različitih nacionalnosti, vični muzici.
Uskoro dolazi do osnivanja pevačkih družina na nacionalnoj osnovi, pa se mađarska i nemačka društva okupljaju oko tek osnovane Građanske kasine, a Somborska srpska pevačka družina, osnovana krajem 1870. godine, blisko sarađuje sa ovdašnjom Srpskom pravoslavnom crkvenom opštinom i sa Srpskom učiteljskom školom (Preparandijom), u kojoj je tradicionalno negovano horsko i crkveno pojanje. Somborska srpska pevačka družina imala je u narednim decenijama svoje uspone i padove, a za rad i opstanak ovog Društva, tokom prvih dvadeset godina njegovog postojanja, najzaslužniji je bio horovođa i predsednik Društva Nika Grujić Ognjan. Oštre političke podele među somborskim Srbima izazvale su osamdesetih i devedesetih godina 19. veka duboke rascepe u dve najznačajnije srpske kulturne ustanove u gradu – Srpskoj čitaonici i Somborskoj srpskoj pevačkoj družini, pa je 1892. g. osnovano i Srpsko građansko pevačko društvo.
Sombor je tako dobio dva srpska pevačka društva, među kojima se ubrzo razvio duh umetničkog nadmetanja. Kada su, krajem prve decenije 20. veka, utihnuli međusrpski politički sukobi, dva pevačka društva su započela saradnju, posebno od kada je 1907. g. na čelo Somborske srpske (crkvene) pevačke družine došao dr Jovan Joca Lalošević. Već naredne godine ovo Društvo je intenziviralo horske nastupe, a o Vidovdanu 1908. g. organizovalo je i gostovanje u Somboru jednog od tada najuglednijih i najboljih srpskih horova – Beogradske pevačke družine „Stanković“, čiji je horovođa bio Stanislav Binički. Gostovanje beogradskog hora Lalošević je vešto iskoristio i za afirmaciju svoje srpske nacionalne kulturne politike i njenih ciljeva. Posle četiri godine rada pod Laloševićevom upravom, Srpska pevačka družina u Somboru imala je 250 članova, sa preko 50 članova hora.
Krajem 1910. godine, na inicijativu dr Joce Laloševića, u Somboru je sazvana konferencija predstavnika srpskih pevačkih društava iz Austrougarske, na kojoj je osnovan Savez srpskih pevačkih društava, čije će sedište biti u Somboru, u Srpskom pevačkom domu na Svetođurđevskom trgu. Pokrenuto je i glasilo Saveza pod nazivom „Gusle“, koje je izlazilo u Somboru (između 1911. i 1914. g. izašao je 31 broj ovog časopisa). U proleće 1913. g. Savez je odlučio da počne pripreme za organizaciju velike smotre svih srpskih pevačkih društava, koja bi imala takmičarski karakter i koja bi, ujedno, afirmisala značaj Saveza i njegovu nacionalnu i kulturnu misiju. Odlučeno je da skup bude održanu u Somboru, sedištu Saveza, u proleće naredne 1914. godine. Prva slava Srba pevača“, kako je glasio zvaničan naziv ove velike horske ali i nacionalne manifestacije, održane od 7. do 9. juna 1914. g. (po novom kalendaru), okupila je u takmičarskom delu 17 srpskih pevačkih družina sa prostora tadašnje Austrougarske, a izvan konkurencije nastupila je Pevačka družina „Stanković“ iz Beograda. Manifestacija je imala velik odjek u tadašnjoj srpskoj i mađarskoj štampi, a skladni poj horova, svega nekoliko sedmica kasnije, zameniće četvorogodišnji tutanj topova Velikog rata.
Između dva svetska rata u sklopu srpske pevačke družine radila je Muzička škola, a u Somboru je 1931. g. održan još jedan velik horski skup na kome je učestvovalo 16 horova sa prostora Kraljevine Jugoslavije, priređen povodom obeležavanja 60 godina od osnivanja Somborske srpske crkvene pevačke družine. Naredne godine, ujedinjeni somborski horisti (130 članova četiri gradska pevačka društva), uz muzičku pratnju gradskog amaterskog i vojnog orkestra, pod dirigentskom palicom dr Ljudevita Kiša, izveli su Mocartov „Rekvijem“ što je predstavljalo prvo izvođenje ovog velikog klasičnog dela u tadašnjoj Jugoslaviji. Do kraja tridesetih godina 20. veka Somborsko srpsko pevačko društvo više puta je nastupalo na turneji po Vojvodini i u Beogradu. U Somboru je 1936. g. održan župski, a polovinom novembra 1937. g. i Veliki pevački slet Južnoslovenskog pevačkog saveza, na kome je učestvovalo 35 horova (pevačkih društava) iz cele Jugoslavije, sa oko 2.000 pevača.
Rad Srpskog pevačkog društva nastavljen je i posle Drugog svetskog rata, a od 1958. g. s njim je sjedinjeno još nekoliko manjih gradskih horova, te je tako osnovano Somborsko pevačko društvo. Nastupile su decenije plodnog rada Društva, čija je stogodišnjica svečano proslavljena 1970. godine. Svoj umetnički zenit Društvo je ostvarilo nakon pristupanja Mešovitog omladinskog hora „Juventus kantat“ (1989), koji je, tokom narednih godina, predvođen vrsnim dirigentom i muzičkim pedagogom Silvestrom Hajnalom (1956-2002), postigao zavidne međunarodne uspehe.
Godine 1862. neformalno je osnovano u Somboru Društvo građanske kasine, koje je u službeni registar uvedeno 1867. godine, kada je imalo 123 člana, među kojima je bilo Mađara, Nemaca, Jevreja i Bunjevaca. Kasina je priređivala priredbe i igranke, a u okviru Kasine delovali su i Zanatlijsko pevačko društvo, amaterski orkestar i amaterska pozorišna družina. Od 1872. g. Kasini se priključilo i Mađarsko omladinsko pevačko društvo, osnovano dve godine ranije, a 1879. g. i Nemačko momačko pevačko udruženje osnovano 1872. godine. Pevačko društvo somborske Kasine nastupilo je 1873. g. u subotičkom pozorištu, 1875. g. osvojilo je nagradu na horskom nadmetanju u Baji, a 1876. g. srebrni pehar na smotri u Segedinu. Horisti Kasine priredili su 1878. g. koncerte u somborskom parku kraj železničke stanice, gde su izvodili horske kompozicije na mađarskom i srpskom jeziku. Godine 1880. horisti su nastupili u Kološvaru, gde su za pokazano umeće bili nagrađeni, a davali su i dobrotvorne koncerte za postradale u poplavi u Segedinu (1879), za nastradale u požaru u Beču (1881), za izgradnju somborskog pozorišta (1881. i 1883), u korist Crvenog krsta (1882) i u korist porodica čiji su članovi nastradali u ratu (1885). Hor Kasine je nastupio i prilikom osnivanja Niže muzičke škole u Somboru (1880). Između dva svetska rata hor Građanske kasine uspešno je nastavio sa radom, a Kasini je pridodata je mađarska nacionalna odrednica (Magyar Polgári Kaszinó).
Više somborskih amaterskih orkestara radilo je krajem 19. i početkom 20. veka u sklopu pevačkih družina i drugih somborskih kulturnih udruženja, a među njima je, svakako, bio najpoznatiji vatrogasni orkestar, koji je redovno učestvovao u svim zvaničnim svečanim prilikama.
Dvadesetih i tridesetih godina 20. veka Sombor je imao i stalni vojni orkestar, sa zvaničnim nazivom Somborska vojna muzika, a njim je komandovao posebno imenovan kapelnik. Od 1948. godine, duže od četiri decenije, u Somboru je radio i Gradski simfonijski orkestar.
Zahvaljujući entuzijazmu profesora klavira Dušana Trbojevića i nekadašnjeg direktora somborske Muzičke škole Dragoslava Mitrovića, od 1961. g. u Somboru je održavana muzička manifestacija „Somborske muzičke večeri“, najstariji festival klasične muzike u Srbiji, koji je, više od četvrt veka, okupljao eminentne izvođače i stvaraoce klasične muzike. Manifestacija je obnovljena 2012. godine, na inicijativu pijaniste Mihajla Zurkovića, i održava se pod imenom SOMUS (Somborske muzičke svečanosti) u organizaciji Kulturnog centra „Laza Kostić“.
Milan Stepanović
