Pre 211 godina, mladi Somborac Ivan Ambrozović, tada peštanski student prve godine prava, snažno izraženog „ilirskog“ nacionalnog osećanja, štampao je i objavio prvu knjigu narodnih poslovica i izreka na „iliričkom“ jeziku, zapravo ikavskim govorom bačkih Bunjevaca.
Pre nego što nešto više kažemo o knjizi i autoru, treba reći da je porodica Ambrozović poreklom bila iz Požege u Slavoniji. Carica Marija Terezija dodelila je 1760. g. plemstvo Ivanu Ambrozoviću i njegovom sinu Ladislavu (pradedi i dedi Somborca Ivana Ambrozovića). Ivanov pradeda bio je zaslužan za sticanje statusa slobodnog i kraljevskog grada Požege (1765), posle čega je izabran za senatora i glavnog sudiju (gradonačelnika) Požege, a njegov sin Ladislav bio je, istovremeno, požeški gradski beležnik (notar). Ladislavov sin Franja Ambrozović doselio se, početkom osamdesetih godina 18. veka, u Sombor, gde se 1787. g. oženio Elizabetom, iz bunjevačke somborske porodice Mareković (na venčanju im je kumovao pl. Lovro Latinović). Franja Ambrozović je uskoro postao somborski senator, a vremenom i jedan od najimućnijih građana (1815. g. posedovao je 292 konja, 148 volova, 36 krava, 839 ovaca i 207 svinja, a 1828. g. bio je vlasnik 261 starog jutra oranica, 17 jutara livade i 22 jutra vinograda). Imao je sinove Ivana, Josipa (kasnije rimokatoličkog sveštenika u Novom Sadu) i Alojzija.
Franjin sin Ivan Nepomuk Ambrozović (Sombor, 1789 – Sombor, 1869) završio je osnovnu (latinsku) školu u rodnom gradu, a gimnaziju u Pečuju. Prava je studirao u Pešti od 1808. godine. Osim pravnih nauka, pohađao je i tehničke nauke, pa je 1813. g. dobio i zvanje inženjera. Po povratku sa studija, u Somboru je radio kao gradski gruntovničar, a zatim kao advokat i tužilac. Bio je, poput svog oca, i gradski senator somborskog Magistrata. Postao je kasnije upravnik somborske rimokatoličke osnovne škole, kao i niže realne škole. Bio je jedno vreme zastupnik Sombora u Ugarskom saboru u Požunu, gde se, kao pristalica Ilirskog pokreta, protivio nametanju mađarskog jezika kao jedinog službenog jezika na prostoru današnje Vojvodine, posebno u nemađarskim školama (vremenom je promenio stav, ali se i dalje zalagao za otvaranje škola po bunjevačkim salaškim naseljima oko Sombora). Od 1851. g. bio je i predsednik Rimokatoličke crkvene opštine (sa suprugom Marijom, rođ. Popović, Ivan Ambrozović je 1845. g. podigao katoličku kapelicu u somborskoj gradskoj šumi Šikara).
Još od mladosti, Ambrozović je proučavao bunjevačku kulturnu baštinu, kao i dela srpskih i hrvatskih prosvetitelja. Sa nepunih 20 godina on je sa srpskog na „ilirički“ jezik (zapravo na bunjevačku ikavicu) preinačio i dopunio knjigu poslovica srpskog književnika i velikog pobornika racionalizma Jovana Muškatirovića, objavljenu u Beču 1787. godine. Svoje delo, koje je 1808. g. štampao u Pešti, mladi Ambrozović nazvao je „Proričja i narečenja“. Knjiga je imala 189 strana i bila je posvećena Ivanovom ocu, somborskom senatoru Franji Ambrozoviću.
U predgovoru, Ambrozović je naznačio da je mnoge Muškatirovićeve poslovice našim domorodskim jezikom prominio. Osim toga, na bunjevački govor je preveo i neke od latinskih sentenci, kao i nemačkih i mađarskih izreka, a deo je i neposredno zapisao slušajući ih od starijih. Navodimo neke od zapisanih poslovica:
- Ako ne budu gosti bisni, neće biti kuća tisna.
- Bez jednog čovika može biti vašar.
- Bog sriću dili, a aščija čorbu.
- Bogat jide kad hoće, a siromah kad može.
- Bolje je ne obećati, negoli rič ne deržati.
- Budi bisan, ma plive jio.
- Cilom svitu niko ne može kolača namisiti.
- Čovik se do smerti uči.
- Čuvaj bile novce za cerne dane.
- Dica, budale i pijanci pravdu govore.
- Dobra ovca mnogo ne bleji, ali mnogo vune daje.
- Došlo vrime da čovik ni košulji ne viruje.
- Gdi koza dahne, tu loza sahne.
- Iz prazne zdile, niti se jide, niti pije.
- Jeftin espap ispraznuje kesu.
- Kakvo sime, onaki i plod.
- Ko lagano ide, dalje će doći.
- Ko na zvizde laje, ispašće mu zubi.
- Lasno je s punim terbuhom post faliti.
- Lipo bleji, al’ zlo doji.
- Mučno je mudromu međ budalama bisediti.
- Nit’ je moja junica, nit me sverbi guzica.
- Od šugava praseta zdravo svinjče bude.
- Perva pogreška vridna je oproštenja.
- Razdrtu vriću ne možeš napuniti.
- Stidljiv kao mlada nevista.
- Svaka je kvočka na svom gnjizdu jaka.
- Tko ne valja u Budimu gradu, ni u Pešti badava ne dadu. / Pit i jisti tko raditi neće, nek se zalud kraj Dunava šeće.
- U kakvo kolo dođeš, onako i igraj.
- U stidljiva slipca prazna je vrića.
- Vinograd ne ište molitve, nego motike.
- Zvoniti ne umim, a pristati ne smim.
- Ženi sina kad hoćeš, a ćer kad možeš.
Ambrozovićeva knjiga, mada nije bila originalna, jedna je od najranije štampanih knjiga koje su pisane govorom bačkih Bunjevaca, a svakako je ukazivala i na međusobne veze i bliskost sa ovdašnjim srpskim stanovništvom, iz čijeg je nasleđa, po priznanju samog autora knjige, većina poslovica i poticala.
Kao i većina bunjevačkih intelektualaca i plemića svog doba, i Ivan Ambrozović se u vreme Mađarske revolucije 1848/49. g. nije protivio idejama Lajoša Košuta, zbog čega je, posle ulaska srpske vojske u Sombor (februara 1849), pobegao u Kaloču. Posle propasti Revolucije vratio se u Sombor, gde je penzionisan na mestu gradskog senatora. Ogorčen pljačkom svoje velike i vredne kućne biblioteke, dok se nalazio u izbeglištvu u Kaloči, napisao je 1850. g. deseterački spev o svojoj „bižaniji“ iz Sombora i navodnom proganjanju ovdašnjih rimokatolika od strane srpske vojske, koji je ostao u rukopisu. Godine 1851. Ambrozović je, u Osijeku, ponovo bunjevačkom ikavicom, štampao na 20 strana pohvalni spev u desetercu, povodom unapređenja u viši svešteni čin somborskog župnika Ernesta Kelea. Ivan Ambrozović je umro u Somboru 1869. godine, u 80. godini. Njegova nacionalna osećanja nisu bila jasno izražena i kretala su se, tokom vremena, u krugu bunjevačkog, opšte-ilirskog, hrvatskog i mađarskog.
Ivan je imao tri sina – Adalberta, Karla i Julija. Adalbert Bela Ambrozović (1835-1905) bio je nadzornik u mađarskom Ministarstvu železnica (kasnije i šef inspekcije mađarskih železnica), sekretar Zemaljskog udruženja inženjera i građevinaca i savetnik ugarskog Ministarstva trgovine. Radio je zapažene studije i projekte za proširenje železničke mreže u Ugarskoj i objavljivao je naučne radove iz ekonomije na više jezika. Bio je oženjen Gizelom Meslenji, koja je, po majci, bila unuka Lajoša Košuta, predvodnika Mađarske revolucije 1848/49. godine, a nakon njene smrti oženio se Gizelinom rođenom sestrom Ilonom Meslenji. Drugi Ivanov sin Karlo bio je advokat i somborski gradski pravobranilac, a treći sin Julije bio je ovdašnji apotekar. Obojica su bila i imućni zemljoposednici. Adalbertov sin Dezider radio je početkom 20. veka kao sekretar mađarskog Zemaljskog umetničkog udruženja, a njegov drugi sin Ljudevit bio je 1906. g. župan grada Baje.
Prezime Ambrozović protokoli krštenih somborske crkve Sv. Trojstva nisu zabeležili u gradu posle 1872. godine.
Milan Stepanović
