U istoriji Bačke i Vojvodine značajnu ulogu je imao znameniti vojvskovođa princ Eugen Savojski, i to ne samo svojim pobedama nad Turcima u slavnoj Bitki kod Sente 1697. i kod Petrovaradina 1716. godine, već i kasnije, u vreme kada je njegova podrška često bila presudna za postojanje i opstanak Podunavske i Potiske vojne granice, u čijim su šančevima (varošicama i naseljima), tokom prve polovine 18. stoleća, srpski i bunjevački graničari predstavljali izrazitu većinu.
Princ Eugen Franc Savojski rođen je 18. oktobra 1663. g. u Parizu, kao potomak znamenite italijanske plemićke porodice i najmlađe dete iz braka princa i grofa Eugena Mauricija od Savoje i Olimpije Manćini, sinovice uticajnog francuskog državnika kardinala Žila Mazarena. Francuski kralj Luj XIV pogrešno je procenio da je mladi Eugen Savojski fizički i psihički nejak za vojni poziv i preporučio je da se posveti duhovnom životu. Posle studija matematike i prirodnih nauka, Eugen Savojski je zatražio od Luja XIV da mu omogući bavljenje vojnim pozivom u francuskoj vojsci, ali je ponovo bio odbijen, pa je stupio u austrijsku vojsku, u kojoj je odmah dobio čin potpukovnika.
Istakao se već u prvoj borbi, prilikom slamanja turske opsade Beča 1683. godine, posle čega je dobio čin pukovnika. Učestvovao je i u svim narednim kampanjama austrijske carske vojske u prvoj fazi Bečkog rata (1683-1688), iskazujući se kao posvećen profesionalni vojnik i sposoban komandant. Godine 1685. g. unapređen je u čin general-majora. Posle osvajanja Budima (1686), usledila je Bitka kod Haršanja (ili Druga mohačka bitka) u leto 1687. godine, u kojoj je Eugen Savojski značajno doprineo pobedi austrijske vojske, komandujući konjičkom brigadom. Krajem te godine dobio je i čin feldmaršallajtnanta, odnosno general-potpukovnika, a španski kralj Karlo II Habzburški dodelio je mladom Eugenu Savojskom Orden Zlatnog runa i tako ga uvrstio u jedan od najprestižnijih evropskih viteških redova. Naredne godine (1688) Savojski je ranjen prilikom opsade beogradske tvrđave, čime je privremeno završena njegova vojna uloga u ratovima s Turcima.
Nastavio je da ratuje u Devetogodišnjem ratu protiv Francuske i ponovo je 1689. g. bio ranjen prilikom opsade grada Majnca. Usledile su borbe protiv Francuza u Italiji (Pijemontu), gde je Eugen Savojski učestvovao u bitkama kod Stafarde (1690) i kod Marsaljije (1693). U čin feldmaršala (general-pukovnika) unapređen je 1693. godine, a 1696. g. komandovao je carskom armijom u severnoj Italiji, koju je napustio pred potpisivanje mira.
Posle povratka u Beč, car Leopold I i Ratni savet ponudili su princu Eugenu Savojskom mesto vrhovnog komandanta carske vojske u Mađarskoj, na ratištu protiv Turaka. Prihvativši ovaj položaj, Savojski je prvi put postao potpuno nezavisan u vojnom odlučivanju, pa je pristupio obnovi reda, discipline, naoružanja, finansiranja i snabdevanja carske vojske. Već u svojoj prvoj velikoj bitki, koja se odigrala 11. septembra 1697. g. na Tisi kod Sente, Eugen Savojski je ostvario potpuni trijumf, a u jesen iste godine sa svojim trupama stigao je i do Sarajeva, koje je spalio.
U ovim bitkama princ Savojski iskazao je visoku taktičku veštinu, sposobnost za brze i hrabre odluke i umeće da podstakne i nadahne svoje vojnike za učešće u borbama.
Posle velike pobede u Bitki kod Sente princ Eugen Savojski postao je jedan od najpoznatijih evropskih vojskovođa. Car Leopold dodelio mu je 1698. veliko imanje (vlastelinstvo) u južnoj Baranji (13 sela i 22 pustare), na desnoj obali Dunava, čije je središte bilo u Belju (Bilju) gde je, između 1707. i 1713. godine, podignut utvrđen kaštel Eugena Savojskog, koji i danas postoji.
Godine 1700. princ Savojski postao je član Tajnog saveta cara Leopolda I, a time i jedan od najuticajnijih i najmoćnijih ljudi u Habzburškoj monarhiji, što je Savojski posebno iskazao svojim pokroviteljstvom umetnosti i arhitekture. Naredne godine, u Ratu za špansko nasleđe, Eugen Savojski je imenovan za glavnog komandanta carskih trupa u Italiji, gde je, nakon što je preveo vojsku od 30.000 ljudi preko Alpa, pobedio francuske i španske trupe u bitkama kod Karpija i Kijarija. Francuski kralj Luj XIV, koji je 18 godina ranije odbio molbu Eugena Savojskog da pristupi njegovoj vojsci, prekorno je pisao posle poraza svom maršalu Nikolasu Katini: „Govorio sam Vam da imate posla sa preduzimljivim mladim princem, koji se ne vezuje za ustaljena pravila ratovanja“. Usledila je potom i Bitka kod Luzare (1702) u kojoj su i Francuzi i Austrijanci i njihovi saveznici imali velike gubitke. Eugen Savojski se vratio u Beč i 1703. g. postavljen je za predsednika Ratnog saveta, upravo kada je počeo ustanak Ferenca Rakocija protiv habzburške vlasti u Ugarskoj.
Savojski se, ipak, prvenstveno posvetio ratnim operacijama na zapadu, gde je, u savezu sa komandantom britanskih trupa general-kapetanom Džonom Čerčilom, prvim vojvodom od Marlboroa, 1704. g. ostvario sjajnu pobedu u Bitki kod Hohšteta na Dunavu, u Bavarskoj. Biograf prvog vojvode od Marlboroa i njegov potomak britanski ratni premijer Vinston Čerčil u životopisu svog pretka odao je počast „slavi Eugena Savojskog, čiji su vatra i duh podsticali zadivljujuće napore njegovih trupa“.
Posle smrti cara Leopolda I, njegov naslednik car Josif I podržao je zamisli princa Eugena Savojskog i omogućio mu široka ovlašćenja, pa je 1706. g. Savojski pobedio francuske trupe u Bitki kraj Torina i suzbio francusko prisustvo u Italiji, čime je Austrija zavladala Lombardijom. Godine 1707. princ Savojski je postavljen za carskog feldmaršala (rajshfeldmaršal), što je bio najviši čin u austrijskoj vojsci. Između 1707. i 1715. g. Savojski je bio i generalni guverner Milana. Ponovo u sadejstvu sa britanskim vojvodom od Marlboroa, Savojski 1708. g. zauzima strateški važan grad Lil u Francuskoj (kraj koga je još jednom ranjen, metkom iz muskete iznad levog oka), a naredne godine i grad Mons. U narednim godinama ratna dejstva iziskivala su znatne materijalne i ljudske izvore i princ Savojski je shvatio da je najbolje da se zbog toga, kao i usled promenjenih međunarodnih okolnosti, konačno sklopi mir između Austrije i Francuske.
Od 1710. g. princ Eugen Savojski bio je najmoćnija ličnost Habzburškog carstva i neosporan predvodnik carske vlade u ratnim i spoljnopolitičkim pitanjima. Godine 1711. konačno je propala Rakocijeva buna u Mađarskoj, posle čega je potpisan Satmarski mir, a princ Savojski uticao je na austrijskog cara Karla VI da prihvati i mir sa Francuskom 1714. godine.
Usledio je 1716. g. nov rat Austrije s Turskom i nove velike pobede vojske pod komandom Eugena Savojskog, kod Petrovaradina (u avgustu) i Temišvara (u oktobru), posle čega je konačno oslobođen ceo Banat. U avgustu 1717. g. vođena je velika bitka za Beograd, koja je predstavljala krunu blistave vojne karijere Eugena Savojskog. Predvodeći napade kirasira, tokom kojih je ponovo bio lakše ranjen, Savojski je još jednom iskazao svoj izvanredan vojnički dar i komandnu sposobnost. Posle borbe pod zidinama beogradske tvrđave, uspeo je da osvoji strateški najznačajnije tursko uporište u Evropi. U julu sledeće godine potpisan je Požarevački mir između Austrije i Turske, kojim je Austrija dobila Tamiški Banat, zapadnu Vlašku, Beograd i severnu Srbiju, kao i bosansku Posavinu. Posle ovog trijumfa, princ Eugen Savojski bio je u zenitu svoje slave, za koju je Fridrih Veliki kasnije rekao da je „slava istinskog cara“.
Od 1716. do 1724. g. princ Savojski bio je guverner Austrijske Holandije, a potom i carski namesnik Italije. Car Karlo VI u znatnoj meri se oslanjao na uticaj i veze Eugena Savojskog u tajnoj evropskoj diplomatiji, pa je i u starosti, oko 1730. godine, princ Savojski skoro potpuno kontrolisao austrijsku politiku.
Poslednje ratne operacije Eugen Savojski je vodio na Rajni, tokom Rata za poljsko nasleđe 1734. godine, ali je već bio obrvan starošću i bolestima, bez nekadašnjeg poleta i mentalne snage. Eugen Savojski je preminuo u Beču, 21. aprila 1736. godine, od upale pluća. Sahranjen je u kapeli bečke katedrale Sv. Stefana (Štefansdom).
Eugen Savojski bio je najuspešniji vojskovođa svog vremena (Napoleon ga je smatrao jednim od sedam najvećih vojskovođa u istoriji sveta), ali i državnik koji je decenijama uspešno upravljao velikom imperijom. Tokom njegove vojne i političke karijere Habzburška monarhija više je nego udvostručila svoje posede i teritorije. Poslednje decenije života proveo je u svom kompleksu baroknih palata, nazvanom Belvedere u Beču, u kome je sakupio impozantnu zbirku umetničkih dela i veliku biblioteku. Mada je poreklom bio Italijan, a rođenjem i vaspitanjem Francuz, Eugen Savojski je život posvetio interesima Habzburške monarhije, rukovodeći se devizom „Austrija iznad svega“.
Milan Stepanović
[Iz knjige Milana Stepanovića “Bitka kod Sente”, Sombor, 2019]
