POČASNI GRAĐANI SOMBORA  

Sombor je, kroz istoriju, tokom prethodnih 135 godina, po našem saznanju, zvanično imao 18 počasnih građana. Neki od njih su, zaista, imali izrazite zasluge za grad i njegov napredak. S druge strane, deo njih je status počasnog građanina Sombora dobio olako, nekritički i bez stvarnih zasluga, isključivo zbog svog visokog političkog položaja i potrebe lokalnih vlasti da se dodvori uticajnim političarima, što je posebno bilo izraženo tokom prvih godina 20. stoleća.

Krajem 1887. g. za počasnog građanina Sombora proglašen je kaločki nadbiskup dr Lajoš Hajnald [Haynald Lajos] (1816-1891), zaslužan za podizanje nekoliko bolničkih i prosvetnih zdanja u Somboru, a priznanje mu je uručeno 28. novembra iste godine.

Posle njega, naziv počasnog građanina Sombora dobio je, 27. septembra 1892. godine, povodom 90. rođendana, vođa Mađarske revolucije 1848/49. g. Lajoš Košut [Kossuth Lajos] i to na predlog dr Petra Cvetkovića, predsednika somborske Srpske pravoslavne crkvene opštine.

U maju 1893. godine zvanje počasnog građanina Sombora dobio je i poznati mađarski dramski pisac i novelista Mor Jokai [Jókai Mór] (1825-1904), a po njemu je bio nazvan i trg ispred današnjeg somborskog Muzeja.

Zvanje počasnog građanina, nakon što je njegovom zaslugom dograđena zgrada sirotišta (današnja OŠ “Bratstvo-jedinstvo”), a 1902. godine, posle 40 godina od početka izgradnje, dovršena i monumentalna somborska crkva Sv. Kralja Stefana-Ištvana (danas poznatija kao Karmelićanska), dobio je u junu 1902. g. i kaločki nadbiskup dr Đerđ Časka [Császka György] (1826-1904).

Za počasnog građanina Sombora proglašen je 14. februara 1905. g. rođeni Somborac i kaločki nadbiskup dr Đula Varoši [Városy Gyula] (1846-1910). Neko vreme njegovim imenom bila je nazvana i današnja Ulica J. J. Zmaja.

Povodom 50. godišnjice svešteničke službe, za počasnog građanina Sombora proglašen je 18. oktobra 1905. g. nekadašnji zaslužni somborski prota, a tada patrijarh srpski Georgije Branković (1830-1907), ujedno i ktitor zdanja somborske Preparandije.

Na zasedanju Gradske skupštine od 26. aprila 1906. godine, olako i iz razloga stranačke politike, zvanje počasog građanina Sombora dobilo je četvoro tada aktulenih političara mađarske političke scene, čime je ovo zvanje u značajnoj meri diskreditovano. Počasni Somborci postali su tada Đula Andraši mlađi [Ifj. Andrássy Gyula] (1860-1929), tadašnji mađarski ministar unutrašnjih poslova i sin nekadašnjeg premijera Kraljevine Ugarske; Ferenc Košut [Kossuth Ferenc] (1841-1914), ministar trgovine i sin nekadašnjeg predvodnika Mađarske revolucije; grof Albert Aponji [Apponyi Albert] (1846-1933), ministar obrazovanja i vera u vreme najbrutalnije mađarizacije nemađarskih naroda u Kraljevini Ugarskoj, izražene upravo kroz prosvetni sistem, i grof Aladar Ziči [Zichy Aladár] (1864-1937), tadašnji ministar a latere.

Godine 1912. počasni Somborac postaje i ugledni mađarski novinar i putopisac Karolj Verteši [Vértesi Károly] (1843-1917), inače predsednik Književnog društva Bačko-bodroške županije, koji je odlično govorio i srpski jezik.

Prvih dana januara 1919. g. za počasnog građanina izabran je srpski vojvoda Petar Bojović (1858-1945), komandant armije čije su čete 13. novembra 1918. g. ušle u Sombor. Vojvoda Bojović uskoro je, krajem jula 1919. godine, i boravio u Somboru, prilikom posete gradu tadašnjeg regenta i prestolonaslednika Kraljevine SHS Aleksandra Karađorđevića.

Godine 1934. g. za počasne građane Sombora proglašeni su tadašnji patrijarh srpski Varnava Rosić (1880-1937) i episkop bački dr Irinej Ćirić (1884-1955), kao i penzionisani brigadni đeneral Milivoje Momčilović (1876-1964), koji je neposredno komandovao srpskim trupama koje su u novembru 1918. g. ušle u Sombor.

U vreme okupacije, mađarske lokalne vlasti dodelile su 1943. g. zvanje počasnog građanina Sombora akademiku Ferencu Hercegu [Herczeg Ferenc] (1863-1954), mađarskom dramskom piscu nemačkog porekla i zastupniku mađarskog konzervativnog nacionalističkog mišljenja.

Kao i u mnogim drugim jugoslovenskim gradovima, i u Somboru je zvanje počasnog građanina, povodom 70. rođendana, dobio 21. maja 1962. g. tadašnji predsednik FNR Jugoslavije, maršal Josip Broz Tito (1892-1980). Vrednost ovog zvanja svakako umanjuje činjenica da su tim povodom, na teritoriji FNRJ, u politički dirigovanoj akciji, čak 683 gradske i seoske opštine donele ovakvu odluku i uručile svečanu povelju predsedniku tadašnje države.

I konačno, 1997. godine, počasni Somborac postao je Arne Engeli (1936), Švajcarac iz kantona Turgau, izuzetan humanista, koji je Somboru i njegovim zdravstvenim, humanitarnim i kulturnim ustanovama nemerljivo materijalno i moralno pomogao u teško vreme 1990-tih, nastavljajući tu pomoć i tokom prve decenije 21. veka. Jedan je od retkih sa ovog spiska kome zvanje počasnog građanina Sombora bez dvojbe i pripada.

Godine 2007. bila je podneta inicijativa jedne odborničke grupe u Skupštini opštine Sombor da za počasnog građana bude izabran predsednik Ruske federacije Vladimir Putin, ali je Skupština nije prihvatila taj predlog (zbog te inicijative povremeno se u medijima navodi da je i Sombor među gradovima Republike Srbije u kojima je predsednik RF počasni građanin, ali to nije tačno, niti je takva odluka ikada doneta).

Milan Stepanović