Mali je broj svedočanstava o izgledu Sombora tokom 18. stoleća, posebno iz prve polovine tog veka, u vreme kada je grad imao status vojničkog šanca, odnosno (svega petina njegovih stanovnika) komorske varoši. Sačuvana su četiri crteža grada s kraja 17. stoleća (iz 1697, 1698. i 1700), kao i šturi i usputni opisi nekih njegovih zdanja, koji su nastali različitim povodima, a nalaze se u arhivskim izvorima prve polovine 18. veka. Tim je veća vrednost rukopisa koji se čuva u Nacionalnoj Sečenji biblioteci u Budimpešti, čiji je pisac Matej Bel (1664-1749), luteranski pastor i rektor Požunskog univerziteta, inače znamenit istoričar i geograf svog doba, i autor obimnog petoknjižja Notitia Hungariae novae historico-geographia (Beč, 1735-1742).
Prilikom obilaska južnih delova tadašnje Ugarske, Matej Bel je 1735. g. posetio i Sombor, o kome je ostavio kratak, mada značajan i zanimljiv opis, koji, kasnije, ipak nije ušao u njegove knjige, ali je sačuvan u rukopisu.
Opisujući grad, Bel navodi: „Na sredini puta između Bača i Baje nalazi se Sombor, koji po veličini nadmašuje ova dva mesta. Grad se deli na kvartove, od kojih se jedan nalazi na istočnoj, a drugi na zapadnoj strani naselja. Opkružuje ga nasip, koji je opasan koljem i koji ne služi toliko za odbranu od neprijatelja, koliko za zaštitu od divljih životinja i štetočina, mada, za izvesno vreme, nasip može da zaustavi i neprijateljski prepad. Sa južne strane se proteže šanac i otkriva ostatke neke tvrđave, od koje, osim jedne kule, više nije ostalo ništa. Katolička crkva je ukras grada, a u preostalom delu naselja nalaze se kolibice izgrađene na racki (srpski) način, u kojima stanuju sinovi ovog naroda, koji su grčkog obreda. Za svoje verske potrebe oni imaju hram na veoma upadljivom mestu, u samom središtu grada. U blizini se nalazi i gradska uprava. Stanovnici žive od zemljoradnje i trgovine, a mogućnost zarade im obezbeđuje i blizina Dunava. Proizvode i vino, doduše slabijeg kvaliteta…“. U poslednjih par rečenica svog opisa Sombora, Bel objašnjava zabunu koju je enciklopedista Johan Klerik uneo mešanjem pojmova sempronskog i somborskog vina.
Za istoriju urbanog razvoja Sombora zapis je dragocen jer svedoči o postojanju odbrambenog nasipa i ostataka nekadašnje turske tvrđave, o već izgrađenim crkvama obe veroispovesti (na njihovom mestu će, četvrt veka kasnije, biti podignute sadašnje crkve Sv. Đorđa i Presvetog Trojstva), ali i o skromnoj, svakako još ruralnoj arhitekturi kuća većine somborskih stanovnika.
Milan Stepanović
