MITA PETROVIĆ – PRVI SOMBORSKI PRIRODNJAK

Dimitrije Mita Petrović, profesor Srpske učiteljske škole u Somboru, naučnik i književnik, rođen je 1848. g. u Pančevu, u porodici koja je poticala iz okoline Valjeva. U rodnom gradu je završio je osnovnu školu i „realku“. Niže razrede gimnazije pohađao je u Sr. Karlovcima, a više u Vinkovcima. Filozofiju i matematiku je studirao u Hali, Tibingenu i Pragu.

Po završetku studija, Petrović je, u septembru 1871. godine, postavljen za suplenta (profesorskog kandidata) u somborskoj Preparandiji, u kojoj će ostati predavač pune dve decenije, sve do smrti (predavao je matematiku, fiziku, hemiju, botaniku i zooologiju, poljodelstvo i nemački jezik). Profesorski ispit za gimnazijskog profesora prirodoslovne i matematičke struke položio je 1872. g. na Peštanskom sveučilištu. Biran je za sekretara Sveslovenske učiteljske skupštine u Beču 1873. godine.

U somborskoj Preparandiji pokrenuo je nabavku učila i osnovao fizikalno-hemijski i prirodnjački kabinet. Prvi je uveo i eksperimentalnu nastavu, pa je u somborskoj Preparandiji eksperimentisano Belovim telefonom i telefonskim spajanjem delova grada i okolnih naselja, iste godine (1877) kada je telefon prvi put ušao u upotrebu u SAD. Zahvaljujući Petrovićevom učešću u stvaranju nastavnih planova somborske Srpske učiteljske škole, prirodne nauke su, tokom 20 godina njegovog nastavničkog rada, bile podignute na nivo kakve nisu imale ni u jednoj tadašnjoj srpskoj srednjoj školi na prostoru Karlovačke mitropolije. Petrović, inače veliki entuzijasta i radnik, a vrstan poznavalac oblasti kojima se bavio, sam je sastavljao program rada za grupu predmeta iz prirodnih nauka. Ovi programi bili su izrazito stručno napisani, sa oslanjanjem, u velikoj meri, na sve tada poznate savremene vrednosti u izučavanju prirodnih nauka (u nastavu botanike već tada je uvrstio Darvinovu teoriju porekla vrsta, iako se tome protivio upravitelj škole Nikola Vukićević, te je Petrović često bio sputan i uz znatna ograničenja morao je da pronalazi načine kako da đake upoznaje sa dometima savremene nauke). Prema svedočenjima njegovih đaka časovi Mite Petrovića bili su doživljaj za učenike jer je on zaneseno predavao, redovno je izvodio eksperimente u nastavi i postavljao pred učenike zanimljive probleme, a prema njima se, za razliku od većine drugih nastavnika, odnosio veoma korektno. Petrović je nastojao da se za eksperimentalan rad učenika u sklopu predmeta iz prirodnih nauka, obezbede posebne prostorije (laboratorije ili kabineti), do čega, za njegova života, nije došlo (prvi namenski kabineti za prirodne nauke postojali su u novosagrađenoj zgradi Preparandije, u kojoj je školska nastava počela u jesen 1895. godine, četiri godine posle Petrovićeve smrti).

Mita Petrović se prvi u Somboru i okolini, bavio stručnom analizom kvaliteta vode, zemljišta, minerala i namirnica, a učestvovao je i u projektu bušenja prvog arteskog bunara. Rezultate svojih brojnih naučnih istraživanja u oblasti prirodnih nauka, ali i iz arheologije i pedologije, objavljivao je u nemačkoj i mađarskoj stručnoj periodici, a napisao je i objavio i preko 20 stručnih i književnih dela, među kojima se ističu udžbenici i priručnici “Čovečije telo i njegova nega” (1876, 1882) “Osnovi fizike” (1876), “Nauka o kućarstvu” (1876), “Hemija za srednje škole” (1883, 1885, 1892), “Svilarstvo” (1884), “O munji i gromu” (1886),  “Pijaća voda” (1887), “Iz prirode” (1888), “O popravljanju zemlje” (1889), “Novi prilozi za poznavanje vina” (1890), “Zemlje u Bačkoj sa zemljoradničkog gledišta” (1891) i “Arteski bunar u Somboru” (1891).  Školski savet Karlovačke mitropolije poslao je Mitu Petrovića 1889. g. u Pariz na Svetsku izložbu.

Rad Mite Petrovića na uvođenju, nastavi i unapređenju prirodnih nauka bio je presudan za tretman koje su ove oblasti imale od njegovog dolaska u Srpsku učiteljsku školu u Somboru. Od izuzetne važnosti bili su uvođenje eksperimentalne nastave, kao osnove za pravilno usvajanje pojmova i zakonitosti iz prirodnih nauka, kao i zbirka školskih učila koju je utemeljio u ovoj školi i koja je nastavila da se razvija i raste još decenijama nakon njegove smrti. Petrovićevo spisateljsko delo jedno je od najznačajnijih i najobimnijih u nastavi ali i teoriji i praksi prirodnih nauka, napisano na srpskom jeziku, tokom poslednje četvrtine 19. veka. Njegov naučni pristup, praćenje i usvajanje najviših savremenih naučnih dometa doprineli su u znatnoj meri da nastava prirodnih nauka u srpskim školama bude postavljena na nove savremene osnove i da ide ukorak sa nastavom u najrazvijenijim evropskim zemljama. Time je Mita Petrović ostavio jedan od najjasnijih tragova na bogato ukrašenom ikonostasu slavnih i znamenitih nastavnika somborske Srpske učiteljske škole – Preparandije.

Dva puta je Petrović biran za somborskog poslanika na Srpskom narodno-crkvenom saboru, a bio je i član Opštinskog veća, te potpredsednik Srpske pravoslavne crkvene opštine u Somboru. Bio je član Književnog odeljenja Matice srpske, dopisni član Srpskog učenog društva i dopisni član Srpske kraljevske akademije.

Mita Petrović je umro je u Budimpešti (usled, kako piše u nekrologu, rastrojstva umne snage), 29. decembra 1891. godine. Sahranjen je u Somboru, a iza njega su ostale dve kćerke i sedmogodišnji sin Milenko, potonji znamenit somborski lekar, pokretač izgradnje i dugogodišnji upravnik ovdašnje velike Banovinske bolnice Kralja Aleksandra i Kraljice Marije i predsednik somborske Srpske čitaonice između dva svetska rata.

Milan Stepanović