DAMARI RAVNICE,  Književnost

JEDAN OD PRVIH SRPSKIH UDŽBENIKA IZ ASTRONOMIJE NASTAO JE U SOMBORU

Vasilije Bulić, profesor somborske Srpske učiteljske škole – Preparandije (ili Narodnog slaveno-serbskog pedagogičeskog instituta, kako je zvanično nazivana ova prva srpska škola za obrazovanje učitelja), objavio je 1824. g. knjigu ЗЕМЛѢОПИСАНIЯ ВСЕОБЩЕГЪ (Opšteg zemljopisa), koja je, znatnim delom svog sadržaja, predstavljala, zapravo, udžbenik iz astronomije – jedan od prvih u srpskom školstvu (opširno poglavlje o astronomiji postojalo je i prvoj u knjizi Atanasija Stojkovića „Fizika“ iz 1801).

Potpis i lični pečat (signet) Vasilija Bulića

Vasilije Bulić rođen je 1786. g. u Starom Vrbasu. Nakon završene gimnazije pohađao je studije medicine koje nije dovršio. Od 1812. g. bio je privremen predavač aritmetike, algebre i geografije u tek pokrenutoj sentandrejskoj Srpskoj preparandiji. Kao izborne predmete kasnije je predavao mađarski i nemački jezik, a neko vreme (od septembra 1814. do juna 1816. g.) obavljao je i dužnost seniora (upravnika) ove škole. Kada je 1816. g. Preparandija preseljena u Sombor i Vasilije Bulić je nastavio svoju profesuru u njenom novom sedištu, a predavao je matematiku, geografiju i mađarski jezik. Zapisan je 1818. g. među somborskim pretplatnicima na „Srpski rječnik“ Vuka Karadžića. Na udžbeniku zemljopisa koji je objavio 1824. g. Bulić se potpisao kao Čislenija i zemljeopisanija matematičeskog, fisičeskog i političeskog profesor. Umro je u Somboru, 23. februara (7. marta) 1826. godine, a vest o njegovoj smrti objavljena je u drugoj svesci časopisa „Serbske letopisi“ (kasnije Letopis Matice srpske) za 1826. godinu. Celokupnu bogatu ličnu biblioteku zaveštao je somborskoj Srpskoj preparandiji.

Vest o smrti Vasilija Bulića u časopisu “Serbske letopisi” 1826. god.
Prva strana popisa knjiga iz biblioteke Vasilija Bulića koje su, posle njegove smrti, zaveštane somborskoj Srpskoj preparandiji

Svoj udžbenik Opšteg zemljopisa, sa podnaslovom „Zemljeopisanije matimatičesko“, za koji je na naslovnoj strani naznačeno da je „sočinjeno u Somboru“, Bulić je štampao u Budimu, u štampariji Peštanskog kraljevskog univerziteta, a odobrenje za štampu od cenzora srpskih knjiga dobio je 2. juna 1824. godine. Knjiga je imala naznaku „čast perva“ (prvi deo), pa je očito da je autor imao nameru da kasnije objavi i knjige fizičkog i političkog zemljopisa, ali ga je smrt u tome sprečila. Bulićev udžbenik skoro u potpunosti bio je posvećen astronomiji, imao je ukupno 248 strana (24 uvodne i 224 strane teksta). Sadržavao je i spisak pretplatnika (prenumeranata), među kojima je bilo najviše sveštenika, profesora, trgovaca i zanatlija, a štampan je o trošku gospodara Dimitrija Riđičkog, graždanina i tergovca somborskog, kome je autor posvetio uvodni deo knjige.

Naslovna strana knjige Vasilija Bulića

Predgovor knjige autor je napisao u Somboru, 24. marta 1824. godine. Knjiga sadrži više poglavlja: Zemlja kao nebesko telo u odnosu prema drugim nebeskim telima; Planetni red Sunčevog sistema (sa opisima planeta); Komete ili repate zvezde; Zvezde nepodvižne (nepokretne); Prividni izgled neba i lažno predstavljanje veličine nebeskih tela; Blistanje i prividna veličina nepokretnih zvezda; Zodijakalna svetlost (sazvežđa); Zemlja po sebi, kao telo matematičesko; Atsronomsko-matematička podela zemlje u pogledu prividnog nebeskog kruga; O pojasima zemlje; O razdeljenju zemlje na podnebesnosti; O zemljopisnoj dužini i širini; Upotreba zemljokruga i zemljopisa;  Kružno putovanje po suvu i po vodi – kompas; Lučelomlenije (prelamanje svetlosti); Neke vazdušne pojave; Istorija zemljopisa i zemljopisne knjige. Sledio je već pomenut spisak pretplatnika, a na svršetku knjige i tri presavijena lista (table) s astronomskim crtežima.

Završna strana predgovora napisanog u Somboru i uvodni tekst knjige
Podaci o Jupiteru i Saturnu
Poglavlje o kometama

Po udžbeniku Vasilija Bulića, koji je pisan skoro čistim narodnim jezikom, budući srpski učitelji su dobijali osnovna znanja iz astronomije, čime su širili prosvećenost među mladim naraštajima. Sasvim je sigurno da je Bulić kao uzore i izvornike imao tadašnje udžbenike iz astronomije na nemačkom, mađarskom, a moguće je i ruskom jeziku.

Dodatak knjizi (table, odnosno crteži)

U knjizi, više puta, Bulić navodi Sombor kao primer kada je reč o geografskoj dužini i širini, kao i vremenskim zonama.

Deset godina nakon Bulićeve smrti, objavljen je, na osnovu zaostalog rukopisa, i njegov udžbenik iz matematike „Nastavlenija čislitelna“, koji je 1836. g. štampan u Beču (na 87 strana), a 1840. g. drugo izdanje ove knjige objavljeno je u Novom Sadu.

Milan Stepanović  

Ostavite komentar

Vaša e-mail adresa neće biti objavljena.