Istorija,  OBZORJA PROŠLOSTI

DVE PRIČE O SOMBORSKOM POP-NEMIRU

Deda po majci znamenitog srpskog pesnika i pripovedača, Somborca Veljka Petrovića, bio je ovdašnji sveštenik Jovan Momirović (1816-1902), koga su Somborci, zbog prgavog temperamenta, zvali “pop Nemir”. Momirović je bio rođeni nećak znamenitog somborskog sveštenika, preparandijskog katihete i profesora, a kasnije vladike budimskog i bačkog, Pavla Platona Atanackovića (1788-1867), i potpuno je, po rečima svog unuka, ličio na ujaka (stari Somborci su za njega govorili: Ma isti pop Paja! Isti istacki, i stas, i glava, i hod, čak i glas!). Pune 64 godine, sve do smrti, Jovan Momirović je bio služitelj i paroh somborskog Svetođurđevskog hrama.

Rekonstrukcija lika Jovana Momirovića na osnovu portreta njegovog ujaka vladike Platona (otac je Veljku Petroviću govorio da bi, da nisu sačuvana dva portreta vladike Platona, njegov lik uvek mogao da se rekonstruiše na osnovu fotografije njegovog nećaka Jovana Momirovića – u ovom slučaju je obratno)
Vladika bački Platon Atanacković, ujak sveštenika Jovana Momirovića

Veljko Petrović je o svom dedi ostavio zapis, opisujući ga kao čoveka naoko protivrečnog karaktera, čvrsto složenog od puste plahovite ćudi i tvrdoglave doslednosti. Bio je neobičan čistuanac (pa su ga Somborci zvali još i “pop Čismenka”), u crkvi pedantan, pravoslavni ceremonijalac, znalac starinskih neuma i pjenija i starih srbuljskih služabnika. Bio je štedljiv, vredan, napredan privrednik, ali prilično bezazlen, pa je, piše Petrović, stalno nasedao svojim, najčešće nepismenim, ali lukavim parohijanima. Do smrti je ostao “starovenski” Srbin, zapravo zaostala i dobro konzervisana figura 18. veka, i kopija svog znamenitog ujaka, slavnog spisatelja i dobrotvora, umnog i zauzimljivog vladike Platona.

Veljko Petrović (sasvim  desno) sa ocem sveštenikom Đorđem Petrovićem, starijim bratom i sestrama, polovinom devedesetih godina 19. veka

Prema sasvim pouzdanim i objavljenim svedočenjima iz osamdesetih godina 19. veka, epilog jedne ranije svađe između, tad još mladog i plahovitog jereja Momirovića i starog sveštenika Vasilija Milovanovića poslužio je kasnije Stevanu Sremcu, na osnovu priče njegovog ujaka i staratelja, nekadašnjeg somborskog županijskog pisara Jovana Đorđevića, kao potka za nastanak Sremčevog najpopularnijeg romana “Pop Ćira i pop Spira”. Momirović je, krajem septembra 1895. godine, venčao u svojoj crkvi pesnika Lazu Kostića i Somborku Julijanu Palanački (inače, Lazina tetka Katarina Atanacković, koja ga je, nakon smrti njegove majke i svoje mlađe sestre, othranila, bila je supruga Jovanovog drugog ujaka i brata vladike Platona, odnosno ujna Jovanu Momiroviću).

O svom dedi Veljko Petrović je zabeležio dve zanimljive priče. Prva se odnosi na 1848. godinu i upad mađarskih honveda u somborski Svetođurđevski hram. Krenuo je mladi somborski sveštenik Jovan Momirović da služi liturgiju i već na početku bogosluženja čuli su se mađarski topovi kako se približavaju. Bio je Ilindan, mnogo kršnjaka u Đurđevskome hramu, ali čuvši kanonadu razbežaše se. Naposletku, i crkvenjak i pojac ostavili su sveštenika samog, pozivajući ga da prekine činodejstvo i da trči kući, deci. No, on je nastavio da i dalje služi. Sam je odgovarao na jektenija, i čitao, i pojao, mada su husari s pravom ratnom bukom i zveketom već nagrnuli u hram. Isti oni koji su par stotina metara dalje izvukli sveštenika Gajčinovića, digli ga na kolac, sasekli mu na najvećoj pripeci, usred županijskog trga, kapke od očiju, i pustili da u najvećim mukama svisne. Na soldatesku je neobično delovala prisebnost bledog mladog čoveka u odeždi. Zverajući uokolo po bogomolji nepoznatog obreda, umiriše se dok sveštenik Momirović nije završio službu. A tada je uzeo ključ i prišao prvom oficiru, zamolivši ga da isprazni hram kako bi ga mogao zaključati. Košutovom kapetanu svideo se odrešiti racki pop, pa još kad je saznao da je rođeni nećak velikog Rajačićevog protivnika, ne samo da je naredio vojsci da izađe iz hrama, već je i stražu postavio pred crkvom i pred srpskom školom i sveštenikovom kućom, a poslao je i patrolu da obilazi taj kraj i obezbedi ga od bezakonja.

Somborska Svetođurđevska crkva prvih godina 20. veka

Druga priča jednako je zanimljiva, a događa se skoro pola veka kasnije, već u dubokoj starosti sveštenika Momirovića. Priča govori kako je Jovan Momirović dočekao novog somborskog đakona, apsolventa čuvene kijevske Duhovne akademije. Bio je to “debi” novoizabranog đakona, već čuvenog sa svog svetogorskog i pehčerskog pravoslavlja, pa se crkva dupke ispunila znatiželjnim Somborcima. Stari sveštenik Momirović, kao njen paroh, stigao je ranije i već je navlačio na sebe “odjejanije”, kad začu komešanje među vernicima. Pogleda kroz drvorezbariju na dverima i vide kako se narod razdvajao praveći puta đakonu, koji se, cermonijalno metanišući, približavao oltaru. Učini dva koraka, prema dužini čovekova trupa, prekrsti se i legne potrbuške, digne se, pa opet isto. I tako pada, diže se, krsti se zamahnutim ruskim krstom, pa dva koraka i tako dalje… Stari sveštenik, onako nagao i žustar, rastvori tada dveri i viknu novom đakonu: “Sinko, ovo je srpska crkva! Srbi samo na grobove pišu “rab božji”, inače ispovedaju da su sinovi božji, pa se uspravno mole i Svetoj Trojici… Ustani ti, sinko, ustani!”.

Carske dveri somborske Svetođurđevske crkve

Mada su Somborci odavno već zaboravili čuvenog pop-Nemira, ostale se ove dve priče kao mali beleg snažnih karaktera nekadašnjih somborskih sveštenoslužitelja, koji nisu zazirali ni od državnih, ni od crkvenih vlasti, već su istinski bili posvećeni svom hramu i parohijanima, koji su ih i birali (Somborci obe veroispovesti su, prema slovu Povelje slobodnog i kraljevskog grada iz 1749. godine, imali tzv. “pravo patronata”, odnosno pravo da predlažu i biraju svoje sveštenike).

M. S.  

Ostavite komentar

Vaša e-mail adresa neće biti objavljena.