Dr Jovan Joca Lalošević, advokat, kulturni delatnik i srpski politički predvodnik liberalnih načela, prvi predsednik Narodne uprave Vojvodine (1918/19) i poslanik u Narodnoj skupštini Kraljevine SHS, rođen je 15/27. marta 1870. godine u Somboru, u ovdašnjoj staroj patricijskoj srpskoj porodici. Bio je jedan od najznamenitijih Somboraca u celokupnoj dugoj istoriji ovog grada.
Prema zapisanom predanju, preci Laloševića doseljeni su u Sombor, u Velikoj seobi 1690. godine, sa Metohije, iz Peći, starog središta srpske patrijaršije, „sa velikim bogatstvom u zlatu i srebru“, a porodica je još dugo vodila prepisku sa rođacima koji su ostali u staroj postojbini. Rodonačelnik ove somborske porodice bio je barjaktar Stanoje Lalošević, za koga predanje tvrdi da je pripadao ličnoj straži patrijarha Arsenija III Čarnojevića. Popis graničara vojničkog šanca Sombor iz 1720. g. beleži Stanoja Laloševića kao zastavnika u Drugom konjičkom odredu i navodi da je posedovao 36 požunskih jutara oranice, sedam kosa livade i četiri motike vinograda. Prema predanju, Stanoje Lalošević je umro 1730. godine. Njegov sin Jovan Lalošević je, sa petoricom svojih sinova, učestvovao u Austrijsko-turskom ratu od 1737. do 1739. godine. Zastavnik somborskih graničara Nikola Lalošević poginuo je u vreme Rata za austrijsko nasleđe (sačuvano je njegovo pismo braći, sa ratišta u Bavarskoj, iz 1742, a Nikolin sin Konstantin preselio se, polovinom 18. veka, u Rusiju, gde je dospeo do čina general-majora u ruskoj carskoj vojsci). Kada je Sombor 1749. g. dobio status slobodnog i kraljevskog grada Jovanov sin Vasilije Lalošević (1725-1817), mlad ali okretan stočni veletrgovac, koji je priložio visok iznos od 1.100 forinti za elibertaciju Sombora (čime je stekao i znatne zemljišne posede od skoro 200 starih jutara u gradskom ataru), izabran je za senatora i člana Magistrata, a imenovan je i za gradskog blagajnika. Godine 1767. Vasilije Lalošević je izabran za velikog gradskog kapetana, a potom je, u tri navrata, biran i za prvog sudiju (gradonačelnika) Sombora (1773-1775, 1778-1780. i 1781/82). Prema zemljišnoj knjizi iz 1783. g. Vasilije Lalošević posedovao je 461 jutro zemlje, što je bio četvrti posed po veličini u Somboru. Vasilijevi potomci imali su, tokom narednih 150 godina, značajnu ulogu u privrednom, političkom i društvenom životu Sombora. Njegov sin Jakov Lalošević (1776-1844) takođe je bio senator i prvi sudija (gradonačelnik) Sombora od 1810. do 1813. godine, a Jakovljev sin Stevan Lalošević (1802-1863), inače deda dr Jovana Laloševića, bio je veliki gradski beležnik, pa potom i gradonačelnik Sombora od 1850. do 1858. godine. Stevanov sin Nikola Nika Lalošević, advokat i gradski „fiškal“ (pravozastupnik) bio je otac dr Jovana Joce Laloševića, a njegova supruga i Jovanova majka bila je Marija rođ. Paphazi (reč je o staroj, uglednoj i uticajnoj somborskoj plemićkoj srpskoj porodici, koja je dobijanjem plemstva prezime Popović mađarizovala u Paphazi, ali je ostala čvrsto privržena svojoj nacionalnoj i verskoj pripadnosti).
Jovan Lalošević školovan je u rodnom Somboru, gde je završio osnovnu školu i Državnu gimnaziju, u kojoj je maturirao 1887. godine, sa tek navršenih 17 godina, kao jedan od najmlađih maturanata u istoriji ove škole. Studije prava završio je u Budimpešti, a zvanje doktora pravnih nauka stekao je 1893. godine. Tri godine kasnije otvorio je svoju advokatsku kancelariju u Somboru.
Nacionalni rad dr Jovana Joce Laloševića odvijao se na kulturnom i političkom planu. Na polju kulture posebno je upečatljivo bilo Laloševićevo delovanje u muzičkom životu srpskog naroda u Somboru, ali i na prostoru cele Habzburške monarhije. Još 1892. g. bio je jedan od osnivača i prvi horovođa Srpskog građanskog pevačkog društva u Somboru. Godine 1907. postao je predsednik Somborske srpske (crkvene) pevačke družine. Već naredne godine ovo Društvo je intenziviralo horske nastupe, a o Vidovdanu 1908. g. organizovalo je i gostovanje u Somboru jednog od tada najuglednijih i najboljih srpskih horova, Beogradske pevačke družine „Stanković“, čiji je horovođa bio Stanislav Binički. Gostovanje beogradskog hora Lalošević je vešto iskoristio i za afirmaciju svoje srpske nacionalne kulturne politike i njenih ciljeva. Somborci su dve godine kasnije uzvratili posetu koncertnim nastupom u Beogradu, kome je prisustvovao i srpski kralj Petar I Karađorđević. Posle četiri godine rada pod Laloševićevom upravom, Srpska pevačka družina u Somboru imala je 250 članova, sa preko 50 članova hora.
Krajem 1910. godine, na njegovu inicijativu, u Somboru je sazvana konferencija predstavnika srpskih pevačkih društava iz Austrougarske, na kojoj je osnovan Savez srpskih pevačkih društava, čije će sedište biti u Somboru, u Srpskom pevačkom domu (ovo zdanje Srpsko pevačko društvo kupilo je Laloševićevim zalaganjem). Pokrenuto je i glasilo Saveza „Gusle“, koje je izlazilo u Somboru (između 1911. i 1914. g. izašao je 31 broj ovog časopisa). U proleće 1913. g. Savez je odlučio da počne pripreme za organizaciju velike smotre svih srpskih pevačkih društava, koja bi imala takmičarski karakter i koja bi, ujedno, afirmisala značaj Saveza i njegovu nacionalnu i kulturnu misiju. Odlučeno je da skup bude održanu u Somboru, sedištu Saveza, u proleće naredne 1914. godine. Prva slava Srba pevača“, kako je glasio zvaničan naziv ove velike horske ali i nacionalne manifestacije, održane od 7. do 9. juna 1914. g. (po novom kalendaru), okupila je u takmičarskom delu 17 srpskih pevačkih družina sa prostora tadašnje Austrougarske, a izvan konkurencije nastupila je Pevačka družina „Stanković“ iz Beograda. Manifestacija je imala velik odjek u tadašnjoj srpskoj i mađarskoj štampi, ali skladni poj horova, svega nekoliko sedmica kasnije, zameniće četvorogodišnji tutanj topova Velikog rata. Posle prvog svetskog rata, zalaganjem Jovana Laloševića, u Somboru je 1921. g. otvorena i Muzička škola. Lalošević je 1924. g. imao i presudnu ulogu pri osnivanju Južnoslovenskog pevačkog saveza, sa sedištem u Beogradu, a bio je izabran i za prvog predsednika ovog Saveza.
Osim vidnog učešća u organizaciji muzičkog života Srba u Austrougarskoj i kasnije u Kraljevini SHS (Jugoslaviji), dr Jovan Joca Lalošević, kao svestrani erudita, bio je i idejni tvorac Prve srpske umetničke i vajarske izložbe u Austrougarskoj, koja je (pod pokroviteljstvom patrijarha Lukijana) priređena u zdanju Županije u Somboru, od 8. do 23. maja 1910. godine, a okupila je 19 najpoznatijih srpskih slikara i vajara svog vremena, koji su prikazali 110 umetničkih dela. U martu 1921. g. zaslugom Laloševića organizovana je još jedna velika srpska umetnička izložba u Somboru, koju je ukupno videlo oko 30.000 posetilaca, a otvorio je poznati srpski književnik Branislav Nušić. Od 1920. do 1923. g. Lalošević je poverenik Društva Svetog Save u Somboru. Bio je i član Upravnog odbora Matice srpske u Novom Sadu, kao i predsednik njenog prvog mesnog odbora, osnovanog u Somboru 1934. godine.
U početku svog političkog delovanja dr Lalošević je jedan od pokretača somborskog srpskog nadstranačkog političkog nedeljnika „Sloga“, koji je izlazio od 1906. godine. Od 1908. g. uključen je, sa Tihomirom Ostojićem, u osnivanje treće srpske stranke u Vojvodini, tzv. Srpske demokratske stranke, koja organizaciono nije zaživela. Njegovom političkom delovanju pripada i odbrana bačkih Rusina u političkom procesu u Marmarošsigetu, početkom 1914. godine, koji je Lalošević uspeo da depolitizuje i da u njemu odbrani konfesionalne slobode optuženih. U prvim nedeljama Velikog rata (1914-1918) austrougarske vlasti su dr Laloševića uzele kao jednog od somborskih srpskih talaca, pod pretnjom mogućeg streljanja, a potom su protiv njega vođena dva neuspešna procesa za veleizdaju. Kasnije je mobilisan (degradiran je iz oficirskog u podoficirski čin) i deo rata proveo je u okupiranoj Srbiji.
U vreme raspada Austrougarske, u jesen 1918. godine, dr Jovan Lalošević se javlja kao politički predvodnik somborskih Srba, koji je 5. novembra 1918. godine, na velikom zboru u Gradskoj kući, jednoglasno izabran za predsednika Mesnog narodnog veća Srba i Bunjevaca u Somboru (prvi sastanak, na kome je pokrenuta inicijativa za osnivanje Odbora i Veća, održan je nekoliko dana ranije u kući dr Joce Laloševića). Ovo Veće je 13. novembra organizovalo svečani doček i ulazak srpske vojske u grad i potom je preuzelo civilnu upravu u Somboru.
Dr Lalošević je predvodio somborsku delegaciju od 19 članova na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu, na kojoj je proglašeno prisajedinjenje Bačke, Banata i Baranje Kraljevini Srbiji. Na predlog dr Jovana Laloševića, u odluke Velike narodne skupštine u Novom Sadu unet je i stav da se nesrpskim i neslovenskim narodima, koji ostaju u našim granicama, obezbeđuje svako pravo kojim žele da, kao manjina, očuvaju i razvijaju svoje biće. Delegati su izabrali i 50 članova Velikog narodnog saveta, čiji je član postao dr Lalošević, a sutradan (26. novembra) Veliki narodni savet je, kao vrhovno telo, imenovao prvu Narodnu upravu (vladu) Vojvodine, na čelu sa dr Jovanom Laloševićem (koji je, ujedno, bio i poverenik za prosvetu), kao istaknutim pobornikom ujedinjenja sa Srbijom i stvaranja jugoslovenske države, ali i zagovornikom poštovanja političkih prava svih stanovnika Vojvodine.
Osim što je napisao Poslovnik Velikog narodnog saveta i Ustrojstvo za Narodnu upravu, Lalošević je, na položaju predsednika Narodne uprave, iskazao veliko administrativno znanje i organizaciono umeće, a svojim istrajnim i odlučnim političkim delovanjem u Narodnoj upravi, sve do njene demisije (11. marta 1919), u znatnoj meri omogućio je da se stvore snažne administrativno-političke veze sa Beogradom i da se objedine političko-vojna sadejstva na reorganizaciji dotadašnje i oblikovanju nove državne civilne i sudske vlasti u Vojvodini, te na očuvanju i određivanju nacionalne i državne teritorije. Prilikom posete regenta Aleksandra Karađorđevića Somboru, krajem jula 1919. godine, dr Lalošević je održao pozdravni govor u zdanju Županije.
U drugom periodu svog političkog delovanja, u Kraljevini SHS, dr Jovan Lalošević posvetio se institucionalnoj parlamentarnoj borbi i političkim temama koja su bila značajna za interese Vojvodine, pre svega agrarnom pitanju. U novembru 1920. godine bio je izabran za poslanika na izborima za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS, kao kandidat Radikalne stranke u somborskom okrugu. Za narodnog poslanika biran je, na listi Radikalne stranke, i 1923. i 1925. godine. U narodnoj skupštini dr Lalošević je 1923. g. bio član dva skupštinska odbora – Zakonodavnog i Imunitetnog, a 1925. g. bio je sekretar skupštinskog Odbora za narodno priznanje zaslužnima za otadžbinu. Lalošević je 1923. g. angažovan da u ime svoje stranke pripremi Nacrt zakona o eksproprijaciji velikih poseda u novom uređenju agrarnih odnosa, na čemu je ozbiljno i studiozno radio. Za poslanika je izabran i 1927. godine, u tada već politički podeljenoj Radikalnoj stranci. Bio je protivnik ličnog režima kralja Aleksandra i ukidanja parlamentarizma (1929).
Početkom 1930-ih, u skladu sa svojim političkim načelima zaštite interesa Vojvodine, Lalošević je imao značajnu ulogu u stvaranju nacrtu međustranačkog političkog sporazuma nazvanog „Somborska rezolucija“ (1932), u kome je, prvi put, pomenuto načelo „Vojvodina Vojvođanima“, a bio je i koautor „Novosadske rezolucije“, koja je usledila krajem iste godine. Lalošević je predvodio grupu radikala koja je pripremala nacrt Ustava, sa težnjom da predstavi viđenje budućeg položaja Vojvodine, ali je naišao „na zid ćutanja i nerazumevanja“ u svojoj stranci. Jasno je da su njegova politička zalaganja, koja su, između 1919. i 1935. godine, pretežno bila usmerena na zaštitu privrednih, političkih i nacionalnih interesa Vojvodine, često bila izložena kritikama i nerazumevanju.
Godinama je dr Lalošević bio i plodan saradnik srpske periodike, a najveći broj njegovih članaka objavljen je u listovima i časopisima Sloga, Gusle, Letopis Matice srpske, Glas Matice srpske, Srpski književni glasnik, Misli, Nova Evropa, Novi život i Glas naroda. Objavio je i nekoliko rasprava i radova: „Šekspir i današnje moderno doba : javno predavanje dr Joce Laloševića“ (Sombor, 1919); „Memorandum o agrarnoj reformi“ (Sombor, 1919); „Agrarna reforma u Vojvodini“ (Sombor, 1920), koja je iste godine objavljena i na nemačkom jeziku; „Nacrt zakona o eksproprijaciji velikih poseda i o novom uređenju agrarnih odnosa i njegovo obrazloženje“ (Sombor, 1923); „Rasprava dr Joce Laloševića o agrarnoj reformi“ (Sombor, 1923) i separat „Revizionistička predavanja grofa Stevana Betlena u Engleskoj“ (Novi Sad, 1934).
Za svoje zasluge dr Jovan Joca Lalošević bio je odlikovan ordenima Belog orla V stepena i Svetog Save II stepena. Preminuo je u rodnom Somboru, 12. januara 1935. godine, u 65. godini života. Njegov poslednji ispraćaj bio je jedan od najvećih u dugom pamćenju Somboraca. Bio je oženjen Milenom rođ. Bugarski, a u tom braku imao je sina Stanoju i ćerku Mariju – Maju. Stanoje je imao sinove Jovana i Đorđa, koji su, takođe, imali svoje potomstvo, pa potomaka dr Joce Laloševića (po muškoj liniji) ima i danas.
Godine 2012. istoričar i profesor Pedagoškog fakulteta u Somboru dr Saša Marković objavio je monografiju „Politička biografija Jovana Joce Laloševića“, dostojnu imena i dela ovog znamenitog Somborca, a krajem 2018. g. Grad Sombor je na nekadašnjoj kući dr Joce Laloševića postavio spomen-ploču.
Milan Stepanović
[Tekst autora prenesen je iz njegove monografije “150 godina Gimnazije u Somboru”]
