Godine 1870, odlukom Ugarskog sabora, država je ustupila većinsko pravo eksploatacije Francovog (Velikog bačkog) kanala, kao i novih planiranih plovnih kanala koji bi trebalo da postanu celina sa njim, akcionarskom društvu na čijem je čelu bio general Ištvan Tir. Društvo je imalo kapital od 13.5 miliona forinti (72% bilo je u rukama engleskog kapitala, a 28% je kontrolisala ugarska vlada). Osim obnove Francovog kanala i pratećih objekata, bilo je planirano da se izgradi kanal od Baje do Bezdana i od Malog Stapara do Novog Sada. Prokopavanje Bajskog kanala između 1871. i 1874. godine, koji je spajao Dunav sa Francovim kanalom, imao je kao osnovnu funkciju dodatno napajanje, odnosno vodosnabdevanje Francovog…
-
-
BEZDANSKA PREVODNICA
Kako bi se razrešile dugogodišnje teškoće Francovog (Velikog bačkog) kanala, sagrađenog između 1793. i 1802. godine, koje su postojale usled problema sa početnom monoštorskom prevodnicom i činjenicom da se, promenom toka Dunava, ona sada nalazila na sporednom rečnom toku, te je snabdevanje kanala vodom bilo otežano, započela je polovinom 1840-ih izgradnja produženog kraka kanala od Dunava kod Batine, preko Bezdana, do Monoštora. Radovi su bili prekinuti tokom Mađarske revolucije (1848/49), ali su nastavljeni nakon toga, u vreme Vojvodstva srpskog. Kao završna faza izgradnje novog kraka kanala, podignuta je tokom 1855/56. g. prevodnica na Dunavu, preko puta Batine. U potpunosti je sagrađena od betona i po svojoj veličini u to vreme…
-
POGODBA O BRAČNOM SKLADU IZ 1811. GODINE
U arhivu Kaločke nadbiskupije (u Mađarskoj), sačuvan je jedan neobičan i sa jezičkog, sociološkog i etnološkog stanovišta, posebno za bačke Šokce, dragocen i zanimljiv dokument, koji je načinjen u novembru 1811. g. između Ivana Lerića, žitelja sela Berega (danas Bačkog Brega – naselja severno od Sombora), i njegove supruge Jele rođ. Derventić, poreklom iz Ižipa (danas Topolja) – Beregu najbližeg baranjskog podunavskog sela. Lerići su stara bereška šokačka porodica, koja se u selu beleži još 1715. godine, a Derventići su u Ižipu (Topolju) zapisani još krajem 17. veka. Pred crkvenim sudom Kaločke nadbiskupije supružnici su 12. novembra 1811. g. načinili pogodbu o ispravljanju svog dotadašnjeg, očito problematičnog bračnog života. Dokument…
-
JEDAN VEK SOMBORSKE OPŠTE BOLNICE
Dvadeset i četvrtog maja 2025. g. navršilo se jedno stoleće od svečanog otvaranja i početka redovnog rada nekadašnje somborske Županijske bolnice „Kralj Aleksandar i kraljica Marija“, koja će, između 1929. i 1941. godine, imati status Banovinske bolnice. To je bilo prvo bolničko zdanje budućeg kompleksa somborske Opšte bolnice. Najstariji pouzdan trag o postojanju bolnice u Somboru potiče iz 1749. godine, kada je gradski Magistrat tek proglašenog slobodnog i kraljevskog grada Sombora, u godišnjem izveštaju Kraljevskoj komori, osim ostalog (u čl. 44) navodi i da somborske bolnice (Nosocomium i Hospitalium) ne raspolažu bilo kakvim novčanim fondacijama za svoje izdržavanje, niti ih neposredno izdržavaju ovdašnja pravoslavna i katolička crkvena opština , koje…
-
ĆIRILIČKO PISMO SOMBORSKOG IZASLANIKA, BUNJEVCA MARTINA PARČETIĆA, IZ 1746. GODINE
Tokom perioda borbe za elibertaciju Sombora i njegovog uzdizanja u status slobodnog i kraljevskog grada, u Beču je, pune tri godine (1746-1749), boravilo somborsko izaslanstvo, koje je pregovaralo o uslovima i ceni elibertacije grada i ujedno prikupljalo pozajmice za uplatu visokog iznosa koji je određen za otkup željenog statusa, u visini od 150.000 florina, a koji je trebalo da do proleća 1748. g. bude uplaćen u carsko-kraljevsku blagajnu. O svemu što se dešavalo u Beču u vezi sa elibertacijom grada, izaslanstvo je redovno, putem pisama pisanih narodnim jezikom somborskih Srba i Bunjevaca, kako latinicom tako i ćirilicom, izveštavalo građane Sombora i njihove predvodnike – doskorašnje graničarske oficire (u somborskom Istorijskom…
-
NEOBIČNO JUTRO NAD SOMBOROM I APATINOM PRE 70 GODINA
U maju 1954. godine izašao je prvi broj „Somborskih novina“ – prvog štampanog lokalnog lista u Somboru nakon završetka Drugog svetskog rata. List je bio nedeljnik (izlazio je, kao i danas, petkom), a u podnaslovu njegovog naziva pisalo je da su „Somborske novine“ organ Socijalističkog saveza radnog naroda za Srez somborski. Naravno, u člancima koji su objavljivani nije moglo da bude ni pomisli o bilo kakvom senzacionalizmu, pa ni o slobodnoj novinarskoj interpretaciji u opisima svakodnevnih događanja u gradu i okolini. Sve je prolazilo kroz striktnu lupu stroge ideološke uredničke cenzure. Ipak, u šestom mesecu svog izlaženja, u broju 24, od 5. novembra 1954. godine, „Somborske novine“, na drugoj stranici…
-
VELIKE DUNAVSKE POPLAVE U BAČKOJ OD SREDNJEG VEKA DO DANAŠNJEG VREMENA
Prvi sačuvan arhivski trag o velikoj poplavi Dunava u Panonskoj ravnici potiče iz 1267. godine. Od 13. do 16. veka arhivski izvori beleže 14 velikih poplava, od kojih su neke bile i ledene. U 17. veku bilo je pet velikih dunavskih poplava (1605. g. poplava je na Veliki ponedeljak potopila Beograd), a u narednom stoleću Dunav se izlivao preko 20 puta, a posebno su pogubne po stanovništvo bile velike ledene poplave u februaru 1712, u martu 1744. i u februaru 1775. godine, kada je Dunav srušio čak 611 kuća u Pešti (polovinu svih stambenih objekata u gradu). Velika poplava Dunava iz 1751. g. gotovo je uništila grad Baju na severu…
-
STARA BUNJEVAČKA PLEMIĆKA PORODICA KAIĆ
Porodica KAIĆ iz sela Svetozara Miletića kod Sombora (ranije Nemeš Militič ili Lemeš) jedna je od najstarijih bačkih bunjevačkih plemićkih porodica, a plemstvo je, za svoje ratne zasluge, stekla još krajem 17. stoleća. Iako prezime porodice KAIĆ (povremeno pisano i kao Kajić) na prvi pogled ne deluje endemično, malo je tragova njegovog porekla. U turskom defteru Kliškog sandžaka iz 1550. godine, u mezri Sušani u Bilaju (danas Bjelaj, zapadno od Bosanskog Petrovca), u nahiji Unac, zabeležen je Vukdrag, sin Kajića. Pred početak Morejskog rata između Mletačke republike i Turske (1684), u Šibenik je prešlo više katoličkih osmanskih podanika iz okoline Drniša, među kojima je zabeležen i Jerko Kaić. U 19.…
-
MILAN KOSTIĆ – BAČVANIN KOJI JE UTEMELJIO SAVREMENO CRNOGORSKO ŠKOLSTVO
MILAN KOSTIĆ, teolog i sveštenik, pedagog, školski nadzornik, srpski pisac i prevodilac, rođen je 28. januara / 9. februara 1840. g. u Sivcu, u porodici tamošnjeg sveštenika Jovana Kostića. Nemačku osnovnu školu završio je u Petrovaradinu, a gimnaziju je pohađao od 1851. do 1859. g. u Vrbasu, Sremskim Karlovcima i Budimu, posle čega je, između 1859. i 1863. godine, završio i Bogosloviju u Sremskim Karlovcima. Dve godine je u Pešti studirao prava (1865-1867), a naredne dve godine (1867-1869) pohađao je znamenitu Duhovnu akademiju u Kijevu, u kojoj je stekao zvanje magistra bogoslovskih nauka. Osim maternjeg srpskog, odlično je govorio nemački, francuski, ruski i mađarski jezik, a poznavao je crkvenoslovenski, grčki…
-
PRVI IZBORI ZA ČLANOVE GRADSKE UPRAVE I SLUŽBENIKE SLOBODNOG I KRALJEVSKOG GRADA SOMBORA, 24. APRILA 1749. GODINE
Kako bi, istovremeno sa svečanim proglašenjem Sombora za slobodan i kraljevski grad, mogao da bude izabran i konstituisan prvi gradski Magistrat i druga gradska upravna i predstavnička tela, carsko-kraljevski izaslanik (komesar) Johan Jozef Koler zatražio je, tokom dogovora održanog sa predstavnicima grada, 23. aprila 1749. godine, dan pred svečanu instauraciju, da opština sačini spisak istaknutih i imućnijih žitelja Sombora, koji su posedovali kuće u gradu i imanja u gradskom ataru, i to bez obzira na veroispovest, ali uz izostavljanje turskih podanika, odnosno grčkih trgovaca. Kada je spisak načinjen, komesar Koler odabrao je po 49 imena iz svake od dve veroispovesti i stavio je taj spisak, uz Elibertacionu povelju, na uvid…
