BAČKI CAR JOVAN NENAD

Jedna od najzagonetnijih ličnosti srpske istorije i svakako najpoznatiji samozvanac bio je “car” Jovan Nenad, vođa bačkih Srba u burnim vremenima nakon Mohačke bitke i propasti srednjovekovne Ugarske kraljevine 1526. godine. Pouzdano se ne znaju ni njegovo pravo ime, nacionalnost, poreklo i zavičajnost, zapravo skoro ništa o njemu nije poznato, osim nekoliko poslednjih meseci njegovog života. Ilarion Ruvarac piše da se u istoriji “javio kao meteor i odmah iščezao”. Ne beleže ga ni srpski pisani spomenici, niti narodna epska poezija. Možda je tome razlog i činjenica da je njegova “carevina” trajala svega nekoliko meseci.

Vreme turskog pustošenja, unutrašnjih smutnji i međusobnih sukoba preostalog ugarskog plemstva nakon Mohačke bitke izazvalo je i reakciju Srba u Bačkoj, koji su se okupili oko Jovana Nenada Crnog, nekadašnjeg vojnika (pojedini izvori kažu – konjušara ili husarskog oficira) ugarskog erdeljskog vojvode Jovana Zapolje. Prema mađarskim zapisima, Jovan Nenad ili Crni čovek, nazvan je ovako zbog duge crne linije koju je imao na telu od desne strane čela do desnog stopala. Bio je vitkog stasa, srednje visine, tamnog tena i orlovskog nosa. Savremenici beleže da je bio oštrouman, ubedljiv i slatkorečiv, te je lako osvajao ljude. Po nekim pretpostavkama bio je od roda zetskih Crnojevića preseljenih u Pomorišje. Mađarski izvori ga beleže imenima: Fekete Iván ili Fekete Jován, Fekete Ember, Cserni Jován, Csernajevics Iván.

On je krajem 1526. g. okupio snažnu i brojnu srpsku seljačku vojsku, koju je u vreme njegove najveće moći činilo oko 12.000 vojnika. Njome je napadao turske posede u Sremu (preoteo je Turcima Banoštor, Čerević i Sotin), ali i preostale ugarske plemićke posede po Bačkoj, a potom i Banatu, sve do Arada. Uz pomoć svoje vojske Jovan Nenad je zavladao prostorom između Tise i Dunava, pa se proglasio za srpskog „cara“, a svoju prestonicu smestio je u utvrđenu Suboticu (mađarski izvori kao njegovo drugo sedište navode Segedin). Imao je ličnu gardu od 600 jednako uniformisanih pešaka, sjajnu upravu i poslugu, i ponašao se kao istinski vladar, a svoje plemstvo darivao je velikim posedima. Ipak, nedostajala su mu sredstva za izdržavanje velike vojske, pa je pribegavao i pljački trgovaca, kao i otimanju stoke od naroda. O njemu su svoje vlade izveštavali francuski, engleski i turski poslanici, a oba pretedenta na ugarski presto (Jovan Zapolja i Ferdinand Habzburški) trudila su se da ga pridobiju uz sebe.

Verovatno je krajem 1526. ili početkom 1527. g. Jovan Nenad, sa svojom vojskom, zaposeo i Coborsentmihalj, odnosno Sombor jer je u najbližoj okolini ovde već živelo srpsko stanovništvo, koje je, prema jednom onovremenom izveštaju, „caru“ Jovanu, inače asketi i mistiku, hrlilo kao novom svecu i proroku, koji čini znake i čudesa. Za zapovednika svoje vojske “car” Jovan Nenad postavio je Radoslava Čelnika, za palatina i blagajnika vojvodu Subotu Vrlića, a jedan od najbližih “carevih” saradnika bio je Fabijan Literat (on je od Jovana Nenada dobio imanja u neposrednom okruženju današnjeg Sombora, što je kasnije potvrdio i car Ferdinand Habzburški – ipak, pitanje je da li je ikada stupio u posed ovih imanja, odnosno naselja).

Vlast Jovana Nenada na prostoru između Dunava i Tise trajala je svega nešto više od pola godine. U aktuelnoj borbi za ugarski presto odabrao je pogrešnu stranu. Na početku borbi podržavao je erdeljskog vojvodu Jovana Zapolju, pa je Đorđe Sremac, hroničar i Zapoljin kapelan, predlagao da Jovan i njegov srpski narod budu naseljeni u opustele krajeve (ad desolatam terram) Bačke županije. Nešto kasnije, Jovan Nenad je došao u sukob sa mađarskim plemićima, koji su počeli da se vraćaju na svoja imanja u opusteloj Bačkoj, ali im Jovan Nenad i njegova vojska to nisu dopustili (Ja sam ovu zemlju našao pustu i zauzeo sam je sa svojim narodom, govorio im je “car”).  Uskoro je Jovan Nenad prešao na stranu drugog pretedenta na ugarski presto, austrijskog vladara Ferdinanda Habzburškog. Kako je vojska “cara” Jovana Nenada konstantno pustošila i pljačkala ugarske plemićke i seoske posede, oba pretedenta na ugarski presto dobijala su brojne žalbe i zahteve da budu zaštićeni od vojske samozvanog “cara”. Trupe Jovana Nenada sukobile su se u rano leto 1527. g. sa trupama Zapoljinih pristalica, koje je predvodio tamiški župan Emerik Cibak. Nakon nekoliko pobeda, srpska seljačka vojska “cara” Jovana konačno je poražena u krvavoj Bitki kod Segfalve 25. jula 1527. godine, u kojoj je pogunulo više hiljada srpskih ratnika. Jovan Nenad bio je smrtno ranjen posle ove bitke, prilikom prolaska kroz Segedin. Preminuo je 26. jula 1527. godine, najverovatnije u selu Tornjoš, jugoistočno dod Subotice, a glava mu je odsečena i odneta u Budim, gde je nošena kroz grad, a potom bačena u Dunav.

Posle smrti Jovana Nenada usledio je brz raspad srpske seljačke vojske, a jedan deo njenog ljudstva, predvođen Subotom Vrlićem i Radosavom Čelnikom, prešao je u Srem i priznao tursku vlast. To nije umanjilo prisustvo sve brojnijeg srpskog stanovništva, koje se i tokom narednih godina naseljavalo u napuštena bačka naselja.

Vojvođanski srpski istoričar Aleksa Ivić navodi da je najveća zasluga “cara” Jovana Nenada u tome što je prvi došao na misao da na zemljištu južne Ugarske stvori zasebnu srpsku pokrajinu, te je na taj način postao začetnik današnje Vojvodine. U središtu Subotice podignut je 1927. g. visok elegantan spomenik caru Jovanu Nenadu, koji je srušen nakon ulaska mađarske vojske u grad 1941. godine. Spomenik je obnovljen 1991. godine.

M. S.