SIROTIŠTE I ŠKOLA ZA ZABAVILJE (OŠ “BRATSTVO-JEDINSTVO”)

Zahvaljujući toplom dočeku koji su Somborci priredili kaločkom nadbiskupu Lajošu Hajnaldu (koji je već pre toga bio ktitor somborske Ženske manastirske građanske škole, podignute 1887. godine) i lepoj besedi dobrodošlice direktora somborske gimnazije Eda Margalića, nadbiskup je izdvojio 80.000 forinti (za svaku baklju na priređenoj mu bakljadi po 1.000 forinti) za izgradnju Sirotišta i Škole za zabavilje, prostrane jednospratnice koja se nalazila na uglu nekadašnje Ulice Sv. Ivana (danas Trg cara Lazara) i Malocrkvene (Njegoševe) ulice, na mestu gde se ranije nalazila prizemna rodna kuća Jožefa Švajdla, generala iz vremena Mađarske revolucije.

Ono što je 1891. g. započeo nadbiskup Hajnald, dovršio je par godina kasnije njegov naslednik na kaločkom nadbiskupskom tronu Đerđ Časka, pa je uz njegovu pomoć dograđeno krilo zgrade iz Malocrkvene (Njegoševe) ulice, te je ovo zdanje dobilo svoj današnji izgled. Fasada zgrade rađena je u stilu eklekticizma, a zdanje je sazidano u obliku obrnutog slova L, sa dugačkim balkonom, koji se prostirao duž jednog krila zgrade, sa unutrašnje strane.

U zgradi se prvobitno nalazila rimokatolička Škola za zabavilje (vaspitačice), koju je 1900. g. pohađalo 75 učenica (otvaranje ove škole takođe je pomogao nadbiskup Đerđ Časka). Nastava je bila na mađarskom jeziku, a direktor škole bio je dr Đula Hibner, profesor veronauke, pedagogije i metodike. Istovremeno, u zgradi se nalazilo i rimokatoličko dečje zabavište (radilo je desetak godina, do oko 1906. god.), kao i sirotište (Dečji dom), pod upravom opatica reda Naše Gospe, i sa odeljenjem jaslica, a sve to je kasnije finansirano iz zaostavštine somborskih dobrotvora, bračnog para Pala i Eržebet Kocik (udova Pavla Kocika ostavila je gradu imovinu vrednu preko 100.000 forinti, čime je grad dobio svoj najveći dobrotvorni fond).

Godine 1902. na fasadi ovog zdanja svečano je postavljena spomen-ploča Jožefu Švajdlu, a na svečanosti priređenoj tim povodom o Švajdlu je govorio Karolj Verteši, poznati mađarski putopisac i novinar, predsednik Bačko-bodroškog književnog društva.

Ranija namena ovog zdanja promenjena je 1920. godine, kada su se rimokatoličke kaluđerice odrekle daljeg staranja nad „Kocikovim sirotištem za decu“ jer je agrarnom reformom gradu oduzeta zemlja Pala Kocika, od čijeg se zakupa finansiralo sirotište (tada je u sirotištu bilo smešteno 24 dece, pravoslavne, rimokatoličke i reformatske veroispovesti). Grad je nakon toga ovo zdanje privremeno predao na korišćenje Srpskoj dobrotvornoj ženskoj zadruzi, a prostorije će ovde, na deset godina, 1921. g. zakupiti Uprava državnih monopola. Neko vreme, između dva svetska rata, u ovoj zgradi se nalazio i ženski internat učenica Ženske učiteljske škole u Somboru (kasnije mešovite Državne učiteljske škole). Tridesetih godina 20. veka u zdanju nekadašnjeg sirotišta bila je smeštena Državna ženska građanska škola.

Kada je 1948. g. zdanje Preparandije postalo pretesno za povećan broj učenika Učiteljske škole, sva odeljenja preseljena su ovu zgradu, gde su radila punih 15 godina, sve do završetka izgradnje nove zgrade Učiteljske škole iza gradskog parka (početkom 1963). Ovde je 1953. g. bila obeležena 175-ta godišnjica utemeljenja tradicije obrazovanja učitelja u našem gradu.

Od školske 1963/64. godine, nakon preseljenja Učiteljske škole, ovde je smeštena osnovna škola „Bratstvo-jedinstvo“, koja se i sada tu nalazi, sa nastavom na srpskom i mađarskom jeziku, zadržavši do danas svoj socrealistički naziv. Sedamdesetih godina prošlog veka u dvorištu škole sagrađena je savremena sportska sala.

Od 1969. g. zdanje ima status zaštićenog spomenika kulture. Fasada i krov zgrade obnovljeni su tokom 2013/14. godine, a u sklopu obnove Trga Koste Trifkovića (oko zdanja Narodnog pozorišta), škola je 2015. g. ograđena novim zidom.

Milan Stepanović