Premijerna promocija tek izašle monografije „Plemićke porodice bačkih Bunjevaca“ održana je 27. juna 2024. g. u Gradskoj biblioteci u Subotici. Ovo obimno delo (540 strana), pri čijem je nastanku korišćeno blizu hiljadu arhivskih i literarnih izvornika, prva je stručna studija posvećena temi bunjevačkog plemstva. Njeni autori su somborski publicista i zavičajni istoričar Milan Stepanović i istoričar doc. dr Atila Pfajfer. Urednica knjige je dr Suzana Kujundžić Ostojić, njeni recenzenti su poznati srpski heraldičar Dragomir M. Acovića i ugledni istoričari prof. dr Vladan Gavrilović i prof. dr Zoltan Đere, sa Filizofskog fakulteta u Novom Sadu. Dizajner knjige je Milan Jovanović Jofke, izdavači su Nacionalni savet Bunjevačke nacionalne manjine, Ustanova kulture „Centar za kulturu Bunjevaca“ iz Subotice i Udruženje građana „Norma“ iz Sombora. Njeno štampanje pomogli su Ministarstvo za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog, Pokrajinski sekretarijat za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama, Grad Subotica i Bunjevački edukativni i istraživački centar „Ambrozije Šarčević“ iz Subotice. Knjiga je štampana u štampariji „Simbol“ u Petrovaradinu.
Osim zainteresovanih Subotičana, promociji su prisustvovali i pomoćnik pokrajinskog sekretara za kulturu i informisanje Zoltan Kudlik, pokrajinski ombudsman prof. dr Dragana Ćorić i članica Gradskog veća Subotice zadužena za obrazovanje i kulturu Milanka Kostić.
Na početku promocije prisutnima su se obratili direktorica Gradske biblioteke u Subotici Ester Berenji i članica Gradskog veća Milanka Kostić. Uvodnu besedu izrekla je dr Suzana Kujundžić Ostojić, urednica knjige i predsednica Nacionalni saveta Bunjevačke nacionalne manjine, koja je govorila o značaju ovog dela za bunjevačku istoriografiju, te o naporima izdavača da knjiga bude štampana u obimu i kvalitetu koji ova tema zaslužuje.
Recenziju vodećeg srpskog heraldičara Dragomira Acovića pročitala je Ružica Parčetić, koja je vodila konferansu subotičke promocije. U njoj se, osim ostalog, kaže da knjiga Milana Stepanovića i dr Atile Pfajfera ‘Plemićke porodice bačkih Bunjevaca’ spada u herojske poduhvate! Ne zbog teme kojom se bavi, već zbog izvanredno delikatnog nošenja sa bezbrojnim zamkama koje prete svakome ko pokuša da se izbori sa teškim bremenom identifikacije pripadnosti bilo koje društvene skupine određenoj etničkoj, konfesionalnoj, kulturnoj ili teritorijalnoj celini ili zajednici. A onda, uz to, unese i element društvenog i političkog elitizma kao okosnicu karakterizacije teme koju obrađuje… U zaključku svoje recenzije D. Acović naglašava: ovo je bio, ponavljamo, herojski poduhvat, a autorski tim ga je obavio temeljno, savesno, znalački i sa osećanjem odgovornosti koje zaslužuje svaku pohvalu.
U besedi prvog autora monografije Milana Stepanovića rečeno je:
Knjiga „Plemićke porodice bačkih Bunjevaca“ nastajala veoma dugo. Istraživanja ove teme trajala su godinama, a intenzivno je pisana skoro godinu i po dana. Jedinstvena je po svojoj tematici i predstavlja prvu istorijsku monografiju koja se naučno, kritički i izrazito dokumentovano bavi celokupnim bunjevačkim plemstvom, od kraja 17. do početka 20. stoleća. Stoga je knjiga i obimna, ima 540 strana, sa čak 2.175 fusnota, a za njen nastanak korišćeno je blizu hiljadu izvornika – 450 arhivskih i 538 štampanih, na mađarskom, nemačkom, latinskom, srpskom i hrvatskom jeziku, a objavljenih od kraja 18. do početka 21. stoleća. Knjiga sadrži i dva obimna rezimea na engleskom i mađarskom jeziku i blizu hiljadu ilustracija – heraldičkih simbola, izvornih dokumenata, starih zemljopisnih mapa, slika i fotografija. Svi plemićki grbovi savremeno su grafički i digitalno obrađeni zahvaljujući dizajneru knjige Milanu Jovanoviću Jofketu… Bunjevačko plemstvo, o kome ova knjiga govori, bilo je brojno, posebno kada se ima u vidu da je poteklo iz male etničke zajednice koja je, na prostoru Bačke, demografski bila znatno skromnijih razmera od srpskog, mađarskog ili nemačkog stanovništva. Ipak, s pravom će se mnogi upitati zašto je uopšte potrebno pisati o plemićkim porodicama, kada se zna, što ova studija nedvosmisleno i potvrđuje, da su upravo plemići, posebno oni imućniji, uprkos činjenici da su neko vreme podizali civilizacijski i obrazovni nivo entiteta, istovremeni predstavljali i snažan generator odnarođivanja bačkih Bunjevaca i skoro da, osim časnih izuzetaka, nisu imali nikakvih zasluga za nacionalno osvešćivanje i delovanje u rodoljubivom duhu, koje je među Bunjevcima bilo izraženo u poslednjoj trećini 19. i na početku 20. veka… Uprkos činjenici da je značajan deo plemstva već u 19. stoleću bio odnarođen, te da njihovo potomstvo u narednim pokolenjima više nije gajilo osećanja bunjevačke pripadnosti, smatrali smo da je potrebno obraditi ovu temu, kao svedočanstvo o neobično visokom broju porodica jednog relativno malog etnosa na prostoru Bačke, koje su, kao izraz zahvalnosti vladara, najčešće zbog svojih ratnih, ali i građanskih zasluga, dobijale privilegije i prepoznatljiva znamenja…
…Plemićke porodice bačkih Bunjevaca mogu da se, hronološki i prema poreklu, podele u dve skupine. Prvu čine izvorne bunjevačke porodice, koje su doseljene tokom 17. veka u nekoj od seoba sa već navedenih prostora Hercegovine, Bosne, Dalmacije, Like i Gorskog Kotara, a u tu kategoriju spadaju 34 plemićke porodice… Drugu skupinu čine porodice koje su, tokom 18. i 19. veka, pojedinačno doseljavane u Bačku sa drugih prostora (najčešće iz severne Hrvatske, potom iz Slavonije ili sa severa Ugarske, gde su stigli sa južnoslovenskih prostora u ranijim migracijama), pa su se vremenom, zbog etničke i jezičke srodnosti, kao i istovetne verske pripadnosti, potpuno saživele sa ovdašnjim bunjevačkim starosedelačkim porodicama. Toj kategoriji pripada 18 porodica… Na osnovu ove kategorizacije, plemićke porodice razvrstane su i u knjizi koja je pred vama…
…Verujem da smo uradili istinski obiman posao, koji je iziskivao danonoćni rad tokom cele prošle, kao i tokom prvih nekoliko meseci ove godine. Trudili smo se da temi pristupamo primenom najstrože naučne metodologije, a brojnim izvorima, posebno onim štampanim, pristupali smo potpuno kritički. Izbegavali smo svaku, pa i najmanju vrstu nenaučne mistifikacije, kao i nekritičkog prepisivanja starijih izvora, koji često vrve pogreškama i nelogičnostima. Proveravali smo, dakle, svaki zapis, svaku tvrdnju i pronalazili brojne pogreške, ne samo u štampanim, već povremeno i u arhivskim izvornicima, koje je zbog toga trebalo pažljivo proučiti i razlučiti njihovu sadržinu metodom komparacije sa ostalim izvornicima. Za nas je bilo posebno važno što, za razliku od nekih drugih istraživača, nismo bili opterećeni nacionalnim imperativom, koji autore često sputava i stavlja u nezahvalan položaj da istorijske činjenice prilagođavaju dnevnopolitičkim potrebama, što, bez sumnje, utiče na kvalitet, renome i referentnost njihovog rada. Tu smo imali sasvim odrešene ruke, te široku i potpunu slobodu, na čemu smo posebno zahvalni izdavačima knjige…
…Smatramo da smo knjigom, koja je pred čitaocima, razjasnili jedan značajan segment prošlosti bačkih Bunjevaca i da smo postavili dobru osnovu za dalja istraživanja ove teme, za koju smatramo da ima i širi istorijski značaj, koji se prostire i izvan relativno uskog etničkog okvira…
Kako je drugi autor knjige doc. dr Atila Pfajfer, zbog dobijenih termina za istraživanje u Nacionalnom arhivu Mađarske u Budimpešti, nije prisustvovao promociji, Ružica Parčetić je pročitala i njegovo poslato obraćanje:
Srdačno vas pozdravljam i zahvaljujem što ste došli večeras na promociju naše monografije. Istovremeno, izvinjavam se što danas nisam među vama, ali trenutno sam u inostranstvu, gde vršim istraživanja za svoje buduće radove. Ipak, želim da vam uputim svoju kraću besedu o istoriji jednog srednjovekovnog privilegovanog društvenog sloja, koji je bio važan faktor i u istoriji nekadašnjeg Ugarskog kraljevstva, odnosno naše zlatne Bačke.
Plemstvo je, dragi prijatelji, jedan od najznačajnijih činilaca srednjovekovnog feudalnog društva. Taj društveni sloj činile su porodice koje su predstavljale okosnicu hrišćanske evropske civilizacije i vekovima su presudno oblikovale istoriju mnogih evropskih država. Plemstvo je predstavljalo privilegovan sloj feudalnog društva, a plemićki posedi, za razliku od kmetova (seljaka) koji su mahom nosili teret feudalnog društva, nisu bili oporezovani. Ipak, plemstvo je imalo „dužnost“ prema vladaru i državi koja se iskazivala kroz učešće u ratovima, te se zbog toga smatralo da plemić „plaća porez u krvi“. Vladar je zauzvrat, za zasluge državi i kruni, plemićima dodeljivao posede. Plemstvo koje se isticalo u ratovima i pohodima vladara hrišćanske Evrope postalo je tako društveni sloj srednjovekovne Evrope koji je činio okosnicu feudalnog društva, bez koje bi bila urušena tzv. feudalna društvena piramida…
…Sa kolegom publicistom i zavičajnom istoričarem Milanom Stepanovićem, prvim autorom ove monografije, trudio sam se da dam jednu opštu sliku o istoriji plemstva u nekadašnjoj Ugarskoj od srednjeg veka pa sve do savremenog doba. Ne samo da smo uložili ogroman rad i trud oko izvora i literature, nego smo morali pažljivo da ih protumačimo, ispravimo neke ozbiljne greške i da damo kritički, odnosno objektivni i naučni pristup istoriji bunjevačkog plemstva u Bačkoj. Izneli smo kroz ovo naše delo istoriju onih bunjevačkih porodica i njenih članova, koje su na lokalnom, regionalnom, a povremeno i na znatno višim nivoima ostavile trajni doprinos u istoriji nekadašnjeg ugarskog plemstva… U Budimpešti, 25. juna 2024. godine, s poštovanjem, doc. dr Atila Pfajfer.
Time je predstavljanje monografije „Plemićke porodice bačkih Bunjevaca“ bilo završeno, a najavljene su naredne promocije, krajem leta ili početkom jeseni, u Somboru, Novom Sadu, Baji (Mađarska) i Beču.
