NIKOLA VUKIĆEVIĆ – UTEMELJITELJ SAVREMENE SRPSKE PEDAGOGIJE

Nikola Vukićević je rođen u Somboru, na Aranđelovdan, 8/20. novembra 1830. godine. Poticao je iz dve stare i ugledne somborske poro­dice (deda po majci, sveštenik Atanasije Zarić, bio je najbliži saradnik Avrama Mrazovića, dugogodišnji katiheta i nastavnik somborske „Norme“). Osnovnu školu završio je u rodnom gradu, prva dva razreda gimnazije u Segedinu, treći i četvrti razred po­lagao je u Baji, a peti i šesti razred gimnazije pohađao je u Srem­skim Karlovcima, gde je bio najbolјi đak u svojoj generaciji. Još kao 15-togodišnji mladić nalazio se u martu 1845. g. među 72 osnivača Srpske čitaonice u Somboru.

Prve literarne radove Vukićević je objavio 1846. g. u „Srpskom narodnom listu“ i almanahu „Dragolјub“, a 1847. u omladinskom li­stu „Slavjanka“. Kasnije je, tokom pedesetih godina XIX veka, pisao za časopise „Sedmica“, „Svetovid“ i Letopis Matice srpske, kao i za „Srbski dnevnik“.

Godine 1846/47. pohađao je studije filozofije na Univerzite­tu u Pešti, koje je prekinuo zbog revolucije 1848. godine. Studije filozofije završio je 1850. godine. Posle jednogodišnjeg lečenja u Grefenbergu (Austrija), privatno je 1852/53. g. pohađao studije bogoslovije u Sremskim Karlovcima, ali zbog sukoba patrijarha Josifa Rajačića i vladike bačkog Platona Atanackovića, nije dobio dozvolu da polaže završne ispite.

Na predlog prote Vasilija Kovačića, Nikola Vukićević je 17/29. oktobra 1853. g. imenovan za privremenog profesora u Srpskoj učitelјskoj školi (Preparandiji) u Somboru, gde je predavao istoriju, aritmetiku i nemački jezik, a uskoro i crkvenoslovenski jezik, kao i srpski jezik i stilistiku.

Godine 1854. Nikole Vukićević se oženio sa Melanijom, rođ. Rakić, s kojom će u braku provesti 50 godina i izroditi šestoro dece, od kojih će ih samo dvoje nadživeti (njihova ćerka Vera majka je znamenitog somborskog, vojvođanskog i srpskog slikara Milana Konjovića).

Široko obrazovanje, naučna znatiželјa i poznavanje jezika omogućili su Nikoli Vukićeviću da se upozna sa najvažnijim savremenim znanjima tadašnje evropske pedagogije, didaktike, metodike, psihologije i logike, a dolaskom dr Đorđa Natoševića na čelo Škol­ske uprave za Vojvodstvo Srpsko i Tamiški Banat, Vukićević je zapo­čeo svoj pedagoški rad, koji je bio usmeren, pre svega, na preoblikovanje nastave u somborskoj Preparandiji. Dobivši podršku Đorđa Natoševića (kome će naredne tri decenije biti najbliži saradnik i prijatelј), Vukićević već od 1857/58. g. počinje da predaje sve peda­goške predmete u Srpskoj učitelјskoj školi, a u leto 1858. g. drži u Somboru šestonedelјni tečaj za oko 150 srpskih učitelјa sa područja Vojvodine i Hrvatske. S proleća iste godine Nikola Vukićević je postavlјen i za upravnika somborskih srpskih osnovnih škola i na toj dužnosti ostaće duže od pola veka, sve do 1909. godine. Od 1861. g. Nikola Vukićević je postao redovan profesor („glavni nastavnik“) u somborskoj Preparandiji, u kojoj, uz pomoć tadašnjeg upravitelјa, mladog somborskog prote Đorđa Brankovića (kasnije patrijarha Georgija), počinje temelјno preoblikovanje pro­cesa nastave, kao i znatno pobolјšanje uslova za rad škole.

Nikola Vukićević šezdesetih godina 19. veka započinje i plod­nu spisatelјsku delatnost, koja će trajati naredne tri decenije. Objavio je dvadesetak knjiga, udžbenika i metodičkih priručnika, od koji će pojedini biti nagrađeni i nalaziće se dugo u upotrebi kako u srpskim školama u Habzburškoj monarhiji, tako i u Srbiji i Crnoj Gori. Ujedno, od početka 1866. godine, Vukićević je postao glavni urednik prvog srpskog pedagoškog časopisa „Školski list“, koji će u Somboru izlaziti (uz prekid između 1870. i 1880. g.) sve do kraja 1903. godine. Tokom 1866. i 1867. g. Vukićević je pokrenuo i uređivao i prvi srpski časopis za decu „Prijatelј srbske mladeži“. U ovim časopisima on je bio i najplodniji pisac, sa stotinama napisa­nih članaka iz pedagoške struke, istorije, veronauke i drugih obla­sti vezanih za školu i nastavu. Od 1863. g. bio je počasni član Matice srpske, 1883. g. primlјen je za dopisnog člana Srpskog učenog društ­va, a 1892. g. postao je i počasni član Srpske kralјevske akademije. Od 1873. g. bio je i član Hrvatskog pedagoško-književnog zbora. Odlikovan je srpskim ordenom Sv. Save i crnogorskim Danilovim ordenom.

Vukićević je 1861. i 1879. g. bio i somborski poslanik na Srpskom crkveno-narodnom saboru u Sremskim Karlovcima. U prvo vreme svog političkog rada bio je blizak idejama i stranci Sveto­zara Miletića, da bi, od polovine osamdesetih godina 19. veka, na­kon rascepa Miletićeve stranke, pristupio tzv. „Notabilitetima“, koje je predvodio Somborac Nika Maksimović.

Godine 1871. Nikola Vukićević je izabran za člana Srpskog narodnog školskog saveta, a od jeseni iste godine postao je i upravnik somborske Srpske učitelјske škole. Naredne dve decenije predstavlјaće klјučno doba za preobražaj ove škole, koja će, od skromne usta­nove za dvogodišnje obrazovanje učitelјa, zahvalјujući Vukićeviću postati najvažniji srpski pedagoški centar druge polovine 19. i početka 20. veka. Školovanje je, za vreme njegove uprave, postalo prvo trogodišnje (od 1871), pa četvorogodišnje (od 1896), a umesto u sta­rom i oronulom zdanju, odvijalo se u dve savremene i dobro opremlјene školske zgrade. Preparandija, koja je na početku prosvetnog rada Ni­kole Vukićevića imala svega dvadesetak učenika i tri nastavnika, na kraju njegovog profesorskog i upravničkog rada (1903. g.) imala je preko dvesta učenika i učenica i 15 redovnih i pomoćnih profeso­ra i nastavnika. Od 1875. do 1903. g. Vukićević je obavlјao i dužnost upravnika Srpske više devojačke škole u Somboru.

Nakon smrti dr Đorđa Natoševića, Nikola Vukićević je 1887. g. postavlјen za privremenog školskog nadzornika svih srpskih veroispovednih i narodnih škola na prostoru Karlovačke patrijaršije, a ovu dužnost obavlјaće narednih 16 godina.

Mada je u svojim pedagoškim shvatanjima i radu primenjivao najsavremenija znanja, pre svega, tada najrazvijenije nemačke pedagogije, Vukićević je ostao snažno privržen hrišćanskoj veri i pravoslavnoj crkvi, na čijim učenjima je, do kraja života, temelјio svoja moralna opredelјenja i lјudska i profesionalna na­čela. Zbog toga je, često, bio osporavan i napadan, povremeno i na izrazito nedoličan način, posebno u novosadskom radikalskom li­stu „Zastava“, kao i u pedagoškim listovima levičarskih pogleda i usmerenja.

Nakon 50 godina profesorske i 32 godine upravničke službe u somborskoj Srpskoj učitelјskoj školi, Nikola Vukićević je penzi­onisan 1. januara 1904. godine. Sve do proleća 1909. g. nalazio se na dužnosti upravnika srpskih osnovnih škola u Somboru, a od 1904. g. bio je i potpredsednik Srpskog narodnog školskog saveta.

Umro je u Somboru 26. oktobra / 8. novembra 1910. godine, 13 dana pre svog 80. rođendana, u istoj kući u kojoj se i rodio. Sahranjen je dva dana kasnije, na velikom sprovodu, a Somborci su dostojno ožalili svog znamenitog sugrađanina.

Nјegove zasluge za opstanak, razvoj i značaj somborske Preparandije, srpskog školstva u Habzburškoj monarhiji, ali i u Srbiji i Crnoj Gori, kao i zasluge za razvoj školske nastave i srpske pedagoške misli, mogu ponovo da budu iskazane kroz reči Petra Despotovića, koji je u svojoj knjizi „Istoriska pedagogika“ (Beo­grad, 1902), o Nikoli Vukićeviću zapisao: „On je, istina, u pedago­gici autodidakta, ali se studijom i predanošću svom pozivu brzo istakao kao najčuveniji pedagog u srpskom narodu […] Udruživ se sa dr Đ. Natoševićem, postao je ocem srpske moderne pedagogike a najvrednijim nastavnikom razumnog rada u školi. Malo je nastav­nika, koji su svoje učenike mogli toliko za svoj poziv oduševiti, kao što je on to mogao. Kraj istinske pobožnosti, on je u svojih uče­nika umeo da razvije i silno nacionalno osećanje, kojim se i danas odlikuju svi njegovi stariji vaspitanici“.

Rezultatima svog ukupnog delovanja, ogromnom i nepresušnom radinosti, upornim stremlјenjima ka savremenom, nepokolebivim načelima i vatrenim rodolјublјem, Nikola Vukićević, i sto godina nakon smrti, ostaje istinski veliko i svetlo ime srpske prosvete devetnaestog stoleća.

Sombor se dostojno odužio svom velikanu pedagoške misli. Po njemu je nazvana ulica pored starog zdanja Preparandije (danas zdanja Pravoslavne crkvene opštine), kao i nekadašnja najstarija srpska osnovna škola u Somboru. Povodom stogodišnjice smrti Nikole Vukićevića somborski Pedagoški fakultet, koji je baštinik i nastavljač duge tradicije obrazovanja učitelja u Somboru organizovao je izložbu posvećenu životu i delu Nikole Vukićevića (u istorijskom zdanju Preparandije, upravo u nekadašnjoj upravničkoj kancelariji Nikole Vukićevića), a objavio je i predstavio (u zdanju Županije) monografiju “Nikola Đ. Vukićević (1830-1910)”. Autor izložbe i pisac monografije bio je potpisnik ovog priloga.

Milan Stepanović