KAKO SU SOMBORCI PROTELEFONIRALI

Navršilo se već 125 godina kako je, u jesen 1893. godine, u Somboru zazvonilo prvo redovno telefonsko zvonce, 17 i po godina nakon što je Aleksandar Grejam Bel izgovorio prve reči putem svog novog izuma nazvanog – telefon. U Somboru se Belovim telefonskim aparatom eksperimentisalo još u zimu 1877. godine (u isto vreme kad je počela njegova primena u SAD), a nabavljen je kao učilo u fizikalnoj zbirci somborske Srpske učiteljske škole (Preparandije) i njime se, putem telegrafskih žica koje su korišćene kao provodnik, ogledno razgovoralo između somborskih kuća, pa čak i između Sombora i okolnih naselja. Ipak, bilo je, očito, još prerano za njegovu komercijalnu upotrebu (o svemu tome piše somborski “Školski list” u dva svoja januarska broja iz 1882. godine).

Godine 1890. u nekadašnju Krušperovu jednospratnicu, u ulici Sv. Ivana, preko puta crkve Sv. Trojstva (današnje zdanje Istorijskog arhiva), smeštena je somborska gradska pošta, a tri godine kasnije i prva telefonska centrala tipa „Induktor“. Na krovu zgrade bio je postavljen glavni nosač telefonske mreže, odakle se 40 vodova  pružalo u raznim važnijim gradskim pravcima (unutar Venca, kao i Apatinskim i Bajskim putem). Već prve godine bilo je u gradu 85 telefonskih pretplatnika, među kojima su bili veliki župan i podžupan Bačko-bodroške županije, somborski gradonačelnik, kapetan gradske policije, Gradska bolnica, vatrogasci, kasarna “Franja Josif”, železnička stanica, hotel “Lovački rog”, pristanište na Francovom (Velikom bačkom) kanalu, gradski baštovan, Somborska štedionica, Somborska trgovačka i zanatlijska banka, Mađarska štedionica, štampar Nandor Biterman, štampar Karolj Oblat, Gustav Falcione, vlasnik mlina Sebastijan Blet, braća Levi, vlasnik omnibusa (prevoznik) Bernard Špicer itd. Vlasnici telefona su vezu sa centralom uspostavljali putem induktora, odnosno okretanjem ručice na aparatu, posle čega su ih službenici centrale spajali sa traženim brojem.

Somborski list za mladež „Golub“ ovako je decembra 1893. g. pisao o uvođenju telefona u Sombor: „Telefon je sprava nalik na brzojav, ali se na žice govori, a ne piše kao brzojavom. Prošlog meseca je ustanovljen telefon i u Somboru i mnoge su kuće na taj način vezane jedna s drugom, pa ako kome kakva poruka treba, ne mora se sada šiljati sluga, nego se telefonom javlja. Govore da će se telefonom vezati dalje Subotica, a ova sa Budimpeštom, te će se iz Sombora moći razgovarati s kim god, čak u Budimpešti“. Ipak, prve međugradske telefonske linije ka Novom Sadu i Subotici uspostavljene su tek posle sedam godina (1900). Međunarodna telefonska linija sa Budimpeštom (preko Subotice) uspostavljena je 1924. godine, a naredne godine proradila je i telefonska linija sa Beogradom, prestonicom Kraljevine SHS.

Telefonski brojevi bili su jednostavni, a nalaze se u gradskim novinskim reklamama s kraja 19. i početka 20. veka (npr. somborski špediter Maihailo Raič imao je telefonski broj 6, špeceraj Velimira Cvirkušića br. 7, trgovina džakova, ponjava i uzica Lajoša Gomboša br. 19, gvožđara Oskara Slavija br. 15, trgovina drvima i ugljem na veliko „Reš i Acel“ br. 107, a trgovina Ise Racića br. 308 itd.).

Nova gradska telefonska centrala (tipa CB), kapaciteta od 500 do 600 pretplatnika, sa 40 međugradskih linija i mogućnošću proširenja, postavljena je u Somboru tek krajem 1932. godine, a od maja 1933. g. Somborci su mogli neposredno da zovu telefonom i sva mesta u Francuskoj. Telefonska centrala nalazila se u nekadašnjoj Pašinoj kuli, pored Krušperovog zdanja (zdanje je, o trošku države, pre toga bilo obnovljeno i prilagođeno potrebama nove centrale). Gradska telefonska centrala nalazila se u ova dva susedna zdanja preko 60 godina, sve do 1955. godine. Tokom 1937. g. u Somboru je postavljena i prva savremena javna telefonska govornica.

Prilikom povlačenja okupacionih snaga telefonska centrala u Somboru je namerno oštećena i izlupana, pa je odmah po oslobođenju iz Kule preneta stara telefonska induktorska centrala od 100 brojeva, ali kako za nju u Somboru više nije bilo aparata, sakupljani su stari induktorski aparati po okolnim selima. Prethodnu telefonsku centralu (tog trenutka sa 300 brojeva), obnovili su njeni radnici do 1. maja 1945. godine. Ova centrala radila je sve do 1958. godine, kada je zamenjena centralom “Grozbar” sa 1.000 priključaka. Početkom šezdesetih godina 20. veka u somborskom srezu, koji su činile četiri opštine (Sombor, Apatin, Odžaci i Kula), bilo je tek 1.409 telefonskih pretplatnika.

Vremenom je telefonija u gradu napredovala, pa je međumesni automastki telefonski saobraćaj između Sombora i drugih mesta uspostavljen početkom 1967. godine. Automatska telefonska centrala puštena je u rad 1969. godine, a omogućavala je i uključivanje prvih teleks pretplatnika. Početkom 1971. g. automatska telefonska centrala sa 4.000 brojeva smeštena je u novo poštansko zdanje, podignuto na Vencu Stepe Stepanovića, u čijem je dvorištu podignut 64,5 metra visok antentski stub (toranj), putem koga je, u svakom trenutku, moglo da se obavlja po 900 međumesnih telefonskih razgovora. Ipak, početkom sedamdesetih godina 20. veka, u Somboru su na 100 stanovnika dolazila tek tri telefona. Petnaestak godina kasnije (1988) u Somboru je bilo već 12.130 pretplanika,  a na nivou opštine bilo je 15 telefona na sto stanovnika (kapacitet automatskih centrala bio je blizu 20.000 brojeva).

M.S.