Istorija,  OBZORJA PROŠLOSTI

BODROG – BROD KOJI JE ZAPOČEO VELIKI RAT

Ne znamo da li je svoje prvo ime dobio po skoro mitskom Bodrogu kraju Dunava, staroj tvrđavi i središtu Bodroške županije kojoj je pripadala današnja Severna Bačka, ili (verovatnije) po reci Bodrog, severnoj pritoci Tise, ali je  pre 104 godine, 28. jula 1914, noćnim napadom oklopljenog austrougarskog rečnog monitora “Bodrog” počeo je Prvi svetski rat. “Bodrog” je poveo desant Dunavske flote na Beograd, ali je konvoj dočekan žestokom vatrom branilaca grada, pa su, u znak odmazde, oko 23 časa sa “Bodroga” ispaljene granate po Dorćolu i Savamali, koje su odnele i prve civilne žrtve u ovom ratu.

Prve granate monitora “Bodrog” na Beograd, 28. jula 1914. god.

Rečni monitor “Bodrog” je sagrađen 1903/04. godine, u brodogradilištu Danubius-Schonischen-Hartmann u Budimpešti, po projektu austrijskog pomorskog konstruktora Josefa Tila. Porinut je u 12. aprila 1904. godine, a radovi na njemu bili su završeni do 10. novembra iste godine, nakon čega je zaplovio kao deo austrougarske rečne flotile (istovremeno je izgrađen istovetan monitor nazvan “Temeš”, odnosno “Tamiš”). Monitor “Bodrog” bio je dug 57,7 metara, a širok do devet i po metara, gaz mu je bio 1,2 metra, tonaža 440 tona i imao je posadu od 86 mornara i oficira. Domet njegova četiri topa i haubice bio je od šest do deset kilometara. Oklop broda bio je debeo 40 milimetara, njegovi motori imali su 1.400 konjskih snaga i ravijao je maksimalnu brzinu od 13 čvorova (24 km/h). Do zime 1914/15. g. brod je učestvovao u operacijama protiv Srbije, na početku Prvog svetskog rata.

Crtež monitora “Bodrog”
Monitor “Bodrog” 1914. god.
Monitor “Bodrog” na zemunskom pristaništu u proleće 1914. god.

Godine 1915. “Bodrog” je obezbeđivao prebacivanje nemačkih i austro-ugarskih trupa u Srbiju, zatim je učestvovao u ratnoj kampanji protiv Rumunije 1916. godine, a kasnije je, kao deo austrougarske crnomorske flote, bio neko vreme stacioniran u Odesi. Početkom novembra 1918. g. ovaj monitor je obezbeđivao povlačenje nemačkih i austro-ugarskih jedinica preko Dunava, ali se u magli nasukao na peščani sprud, nizvodno od Beograda, te je potopljen. Ubrzo, po završetku rata, monitor je izvučen sa rečnog dna.

Značka monitora “Bodrog” (1914-1917)
Monitor “Bodrog” u Odesi 1918. god.

Sa još tri rečna monitora, “Bodrog” je, prema Mirovnom sporazumu, pripao Kraljevini SHS (Jugoslaviji) i postao je deo njene rečne flotile u kojoj je plovio sve do 1941. godine, sa imenom “Sava”. Tokom aprilskog rata 1941. g. monitor “Sava” je polagao mine u Dunav na granici prema Rumuniji. Odolevši napadima nemačke avijacije brod se vratio do Zemuna, gde ga je posada 12. aprila 1941. g. potopila.

Nekadašnji “Bodrog” kao monitor “Sava” u sastavu Dunavske flotile Kraljevine Jugoslavije, ispred Petrovaradina, tridesetih godina 20. veka

Naredne godine je po drugi put izvađen sa rečnog dna i sve do kraja leta 1944. g. plovio je, pod istim imenom, ali sad kao rečni monitor marionetske NDH, kada ga je, početkom septembra iste godine, posada potopila kod Slavonskog broda i prebegla u partizane.

Monitor “Sava” pod zastavom marionetske NDH 1943. god.

Sa dna je po treći put podignut 1951. godine, pa je moniotor “Sava”, posle remonta, plovio od 1952. do 1959. g. kao poslednji monitor rečne flotile JNA. Nakon što je rashodovan preuzelo ga je preduzeće “Heroj Pinki” i služio je kao ploveći pristan na Dunavu i Savi. Od 2006. g. brod je proglašen za istorijski spomenik, odnosno za kulturno dobro Republike Srbije, ali shodno našem skoro urođenom nehaju za očuvanje istorijskog nasleđa, brod sa koga je započeo Prvi svetski rat, ostao je da trune na pristaništu u Ada-Huji kao zarđala olupina, gde je dočekao i stogodišnjicu početka Prvog svetskog rata. Konačno, 2015. godine, monitor “Bodrog” (“Sava”) otkupilo je srpsko Ministarstvo odbrane, sa namerom da bude potpuno obnovljen, te da brod, koji je započeo Prvi svetski rat, bude pretvoren u muzej.

Monitor “Sava” (“Bodrog”), propao i izjeden od rđe, u vreme stogodišnjice od početka Prvog svetskog rata, na pristaništu kraj Beograda

Tokom 2018/19. g. u apatinskom brodogradilištu brod je temeljno obnovljen, posle čega je vraćen u Beograd (usidren je između Brankovog mosta i Savskog pristaništa). Nakon restauracije nekadašnji rečni monitor “Bodrog”, odnosno “Sava”, svečano je 1. novembra 2021. g. otvoren je za posetioce. O njemu danas brinu kustosi Vojnog muzeja u Beogradu.

Potpuna obnova nekadašnjeg monitora “Bodrog” (“Sava”) u apatinskom brodogradilštu tokom 2018/19. god.
Slika obnovljenog monitora “Sava” (“Bodrog”) na plovidbi iz Apatina u Beograd, februara 2019. god.
Rečni monitor “Bodrog” (“Sava”), na dan otvaranja za posetioce 2021. god.

M.S.

12 Komentara

  • Đorđe Šijak

    Samo da dodam da je monitor trenutno u brodogradilištu Apatin gde se vrše početni radovi na obnovi trupa. Kasnije se vraća u Beograd da bi se potpuno obnovio i postao muzejski eksponat !!!

  • Milance

    Dali znate sta je sa monitorom Drava on je u aprili 1941g . Mislim da je kod mesta Plavna potopljen od Nemacke avijacije a telo kapetana bojnog broda Aleksandra Berica pronađeno kod Čelareva

    • Dragan

      Prema podacima sa Wikipedije, Mađari su ga, tokom okupacije, izvukli sa dna Dunava, nakon čega je trebalo da bude popravljen i stavljen u službu njihove rečne flotile. Nije, međutim, popravljen, već je po završetku rata odvučen u Jugoslaviju, gde mu je trup rastavljen 1949.

      • Milan Stepanović

        U tekstu imate sasvim pouzdane podatke iz kartona broda koji jasno ukazuju da je tokom II svetskog rata bio u posedu NDH.

        • DRAGAN

          Poštovani Milane, moj komentar je bio odgovor na pitanje Milančeta o monitoru “Drava” i odnosio se na taj brod, a ne na “Bodrog”. Sve pohvale za Ravnoplov!

          • Milanče

            Monitorom Drava komandovaoje mislim kapetan bojnog broda Aleksandar Berić., po kome danas nosi ime kasarna na limanu u N9vom Sadu. Čitao sam.knjigukoju je izdala ratna mornarica 1981g. Ali se nepominje staro ime. Takođe smo imali i monitor Morava o kome nemam baš nikakve podatke. Nažalost!

  • Milanče

    Monitorom Drava komandovaoje mislim kapetan bojnog broda Aleksandar Berić., po kome danas nosi ime kasarna na limanu u N9vom Sadu. Čitao sam.knjigukoju je izdala ratna mornarica 1981g. Ali se nepominje staro ime. Takođe smo imali i monitor Morava o kome nemam baš nikakve podatke. Nažalost!

  • Bjørn Verheijden

    Hi,
    Sorry I don’t speak Serbian, therefor in English.

    Does anybody what the status is of the Sava monitor at the moment. I saw it at the naval yard on the Sava river in October 2019, regrettably couldn’t persuade the guard to have me take a look at it more closely.

    Is it opened for public now (probably not with COVID-19 around)?
    What are the plans?

    A great little ship with a huge history behind it. Would love to visit it.

    Best regards from Norway,
    Bjørn

    • Milan Stepanović

      Although the opening of the renovated ship as a museum was announced, it has not yet been done.

Ostavite komentar

Vaša e-mail adresa neće biti objavljena.