Kada je Sombor, potpisom carice i ugarske kraljice Marije Terezije na elibertacionoj povelji ili privilegijalnom pismu, 17. februara 1749. g. zvanično dobio status slobodnog i kraljevskog grada, posle trogodišnjih pregovora sa bečkim dvorom i nakon uplate visokog iznosa od 150.000 srebrnih rajnskih forinti u carsku blagajnu, trebalo je izabrati prvi somborski Magistrat i glavnog sudiju (gradonačelnika).
To je i učinjeno 24. aprila 1749. godine, na dan svečanog proglašenja Sombora za slobodan i kraljevski grad. Tog dana organizovani su i prvi izbori (pravo glasa imali su samo oni građani koji su uplatili iznos za elibertaciju, odnosno koji su kupili građanski status). Somborci su na svojim prvim izborima birali 60 članova Opštestva (najsličnije današnjoj Gradskoj skupštini), 25 članova Spoljašnjeg senata i 13 članova Unutrašnjeg senata (najsličnije današnjem Gradskom veću), između kojih je biran i prvi sudija ili gradonačelnik Sombora (u svim telima polovina biranih bila je pravoslavne, a polovina rimokatoličke veroispovesti).
Prema članu 2 Statuta grada, za svako mesto isticana su po tri kandidata, a izbor je obavljan belim i crnim zrnima pasulja. Svaki birač dobijao je po dva crna zrna pasulja i po jedno zrno belog pasulja. Belo zrno pasulja spuštano je u sanduče željenog kandidata, a crna zrna su spuštana u sandučad ostala dva kandidata. Kandidat koji bi dobio najviše belih zrna bio bi izabran.
Kada je izabrano ukupno 98 članova Opštestva, Spoljnog i Unutrašnjeg senata, ovi predstavnici grada izabrali su, među tri kandidata, i prvog sudiju (gradonačelnika) Sombora. Sa 43 zrna belog pasulja od 98 birača (ili sa 44% glasova) za prvog sudiju izabran je Martin Parčetić, nekadašnji somborski graničarski zastavnik i predvodnik somborskih izaslanika na pregovorima sa bečkim dvorom.
Ovo “opasuljivanje” gradskih čelnika, u vreme kada je nepismenost među somborskim stanovnicima, pa i onim najimućnijim i najuticajnijim, bila preko 95%, predstavljalo je jedini siguran način izbora gradskih predstavnika i prvih upravitelja slobodnog i kraljevskog grada Sombora. Na isti način članovi Opštestva i oba Senata birani su i narednih decenija, sve do kraja 18. i početka 19. stoleća (Spoljašnji senat je 1782. g. objedinjen sa Opštestvom u jedno predstavničko telo). Kako je senatorski položaj bio doživotan, kasnije su senatori bili birani samo u slučaju upražnjenog mesta, odnosno smrti nekog od članova Senata.
Ostaje samo pitanje šta je posle bilo sa silnim zrnima pasulja – da li su prilagani uz zapisnike kao izborni materijal, ili su završavali u kotliću?
Milan Stepanović
