STAPAR – NAJVEĆE SRPSKO SELO U BAČKOJ

Komorska pustara Stapar (danas selo 10-tak kilometara južno od Sombora) zapisana je sa ovim imenom najranije u poslednjoj deceniji 17. veka, ubrzo nakon povlačenja Turaka iz Bačke. Nastala je na mestu srednjovekovnog naselja Sentpal (Sv. Pavle), koje se beleži u Bačkoj županiji još krajem XII veka. U tursko vreme, na ovom mestu se nalazilo naselje Pavlovci, u kome je 1570. g. zabeleženo 12 srpskih porodica. Stapar je 1702. g. među 28 pustara koje su dodeljene somborskim graničarima, a nakon razvojačenja Sombora (1745), ponovo je pripao Komorskoj upravi.

U opisu pustare Stapar iz 1746. g. navodi se da je udaljena od Sombora dva časa i da na pustari postoje ostaci crkve, tekuće vode i uređeni salaši somborskih graničara. Ovde je moglo da se naseli 50 domaćina i da bude zasejeno 325 njiva jesenjih, a 140 njiva prolećnih useva (po 40 njiva ječma i zobi i po 30 prosa i kukuruza). Pašnjaci su mogli da ishrane 300 grla stoke, a livade su davale 450 plastova sena. Procena godišnjih prihoda iznosila je 422 forinte i 15 krajcera, a vrednost pustare procenjena je na 8.445 forinti.

Ovde je u proleće 1752. g. naseljeno srpsko stanovništvo iz obližnjih podunavskih naselja Bokčinović i Vranješevo, koje je silom preseljeno zbog gusarenja po Dunavu, davanja utočišta razbojnicima i suprotstavljanja županijskim vlastima. Posle preseljenja, Staparci su dobili garancije komorskog administratora barona Redla da će zemlju dobiti u doživotni posed i da ih ubuduće državne vlasti neće uznemiravati. Iz Bokčinovića su preseljene 103, a iz Vranješeva 73 porodice. Desetak godina kasnije (1763) doseljene su u Stapar i 73 srpske porodice sa pustare Đurić, ranijim poreklom iz naselja Sentivan Prigrevica. Iz Bokčinovića su, osim ostalih, preseljeni preci današnjih staparskih porodica: Abadžin, Aprelić, Baćinski, Bajčetić, Božin, Brankov, Budimac, Budišin, Volić, Đurđev, Živković, Zavišin, Zarić, Ivkov, Katanić, Katić, Kovačev, Kuljanski, Kurucić, Lazić, Lukić, Marić, Marković, Matić, Mrđanov, Mucić, Nagulov, Nedić, Nudić, Pavkov, Panić, Parabucki, Pejin, Petrović, Stakić, Stojakov, Stojaković, Stojšić, Subotin, Trifunov, Trnjakov, Ćurčić i Civrić. Iz Vranješeva su poreklom preci staparskih porodica Bojanić, Vračarić, Vučenov, Gavrilović, Danguzov, Jerković, Josić, Kojin, Ljubišić, Marcikić, Miletin, Milošev, Mirković, Mrđanov, Nikačev, Nikolić, Plužarev, Popović, Simin, Stokanov, Trnjakov i Ćirić. Iz Sentivana Prigrevica, odnosno sa pustare Đurić, naseljeni su preci porodica Beljčev, Danilov, Jerković, Maksimović, Madžarev, Miovanov, Milošev, Pantelinac, Popović (druga grana), Rajić, Stojakov (druga grana), Stojšić (druga grana), Tomić i Čupić.

Uskoro su ataru Stapara priključeni i atari okolnih pustara Salašić, Samotvorica, Oblica, a delimično i Preradović.

Staparci su se tada bavili stočarstvom i imali su stada u kojima je ukupno bilo preko 40.000 ovaca. Već 1769. g. selo je imalo 211 kuća i malu crkvu, sa četiri pravoslavna sveštenika. Današnja crkva Vavedenja Bogorodice sagrađena je 1766, a osvećena 1776. godine. Njen ikonostas je naslikao znameniti srpski ikonopisac Jakov Orfelin 1790. godine. Jedan vek kasnije (1863) sagrađena je i crkvica Uspenja Presvete Bogorodice na staparskoj vodici pored reke Mostonge.

Selo je 1787. g. imalo 2.385 stanovnika u 316 domaćinstava, 1837. g. ovde je živeo 3.041 žitelj, a 1850. g. već 5.324 stanovnika. Stapar je u to vreme najveće srpsko selo u Bačkoj.

Prema podatku iz 1805. g. atar Stapara prostirao se na 20.520 starih jutara (staro jutro je zahvatalo 2.000 kvadratnih hvati).

Tokom Mađarske revolucije 1848/49. g. proradila je kod dela Staparaca predačka gusarska krv, te su više puta organizovane bande iz Stapara pljačkale Sombor u vreme međuvlašća.

Godine 1873. osnovana je u Staparu Srpska čitaonica, a od 1895. g. postoji i železnička stanica, na pruzi Sombor-Novi Sad. Selo je 1900. g. na svom demografskom vrhuncu sa 5.567 stanovnika, nakon čega je broj žitelja u stalnom opadanju. Na velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu 1918. g. učestvovalo je pet žitelja Stapara. Elektrifikacija sela započela je krajem dvadesetih godina 20. veka.

Stapar na slici s početka 20. veka

Stapar je podario nekoliko izuzetno značajnih imena srpskoj kulturi (zakonopisac i projektant Nikola Stanković, muzičar Stevan Bačić Trnda, arhimandrit Visarion Stakić, književnik Miroslav Josić Višnjić i istoričar književnosti Radivoj Stokanov, a staparski đak bio je i istoričar umetnosti Dinko Davidov).

Popis iz 2011. g. u selu beleži 3.282 stanovnika.

                                                                                                                              Milan Stepanović