Još je 1749. g. četvrtim članom Elibertacione povelje carice Marije Terezije potvrđeno da slobodnom i kraljevskom gradu Somboru pripada pravo na dohodak od pijačarine, a članom 13 određena su dva pijačna dana tokom sedmice (sreda i subota), kao i datumi četiri godišnja vašara (dozvoljeno je da toliko puta godišnje mogu da budu održani i stočni vašari). Prvi vašar u godini održavan je na rimokatoličke Blagovesti, drugi o pravoslavnom Spasovdanu, treći o pravoslavnoj Velikoj Gospojini (ovaj vašar bio je i najveći, a na njega bi bilo doterano i po 2.000 grla marve), a četvrti na katoličke Svisvete (od 1814. g. datum četvrtog vašara bio je, odlukom cara Franca I, pomeren za 25 dana i održavan je na rimokatolički praznik Sv. Katarine). Vašari su, obično, trajali po tri dana. Veliko vašarište prvobitno se nalazilo ispred zdanja Županije, a kasnije je bilo izmešteno iza ovog zdanja, sa leve strane Staparskog puta, koja se, sve do polovine 20. veka, i nazivala imenom „Vašarište“.
Sombor sve do polovine 20. veka nije imao jedno određeno mesto za stalnu pijacu, već je različita roba prodavana na nekoliko mesta u gradu. Grad je određivao sedmična pijačna mesta za sve vrste robe kako za prehrambene, tako i za zanatske, pa se tačno znalo na kom delu ulice i ispred kog zdanja ili kuće mogu da budu prodavani određeni proizvodi. Od 1912. g. doneti su propisi o pijačnim danima i vašarima, kojima je bilo strogo uređena prodaja robe samo u posebno određeno vreme i na posebno određenim mestima, kao i zabrana prodaje robe po kućama ili na nedozvoljenim mestima, te zabrana svađa i psovanja tokom trajanja pijačnog dana ili vašara.
Pijačna mesta nalazila su se prvobitno na Svetođurđevskom trgu. Tu su prodavani mlečni proizvodi, živina i poznato apatinsko belo brašno mleveno u dunavskim vodenicama. Domaći pšenični, kukurzni i raženi hleb prodavan je na Trgu Sv. Trojstva, na niskim drvenim klupama.
Kada je 1820. g. senator Ištvan Estergami podigao piramidalni obelisk caru Francu I, u znak zahvalnosti što je taj posed kraj južnog krila Župnog dvora car i zvanično ustupio rimokatoličkoj crkvenoj opštini, ktitor spomenika je ogradio taj prostor, na kome su do tada održavane tzv. „Male pijace“, niskim kamenim stubovima od ružičastog mohačkog mermera i lancima od kovanog gvožđa, te je tako nastala poznata somborska pijaca „U lancima“. Na njoj su prodavani povrće i lončarski proizvodi, a kasnije mlečni proizvodi, hleb i voće, kao i goveđe meso. Oko piramidalnog spomenika caru Francu I, postavljenom u samom uglu pijace „U lancima“, prodavani su golubovi. Pijačarinu na ovoj pijaci je, sve do posle Prvog svetskog rata, ubirala rimokatolička crkvena opština, mada je grad, po pravima iz čl. 13 Elibertacione povelje, pokušao da joj ospori i preuzme pravo naplate.
Ispred Župnog dvora prodavani su baštovanski proizvodi, a u istoj ulici (Sv. Ivana), na zemlji ili pod omanjim šatrama prodavani su tekstilni proizvodi i rukotvorine. Bosanska i slavonska šljiva, rakija i pekmez prodavani su ispred zdanja Vajdinger palate, a tu su je, najčešće, donosili sezonski radnici iz Bosne, koji su u Sombor dolazili obično pred berbu kukuruza. Preko leta na ovom mestu su prodavane poznate somborske lubenice.
Stočna pijaca i vašari, sve do pred kraj 19. veka, održavani su na pijačnom trgu ili vašarištu ispred zdanja somborske Županije, gde su prodavani i kupovani bikovi ili volovi, krave, junad, telad, ovce i jagnjad, a istovremeno građane i salašare ovde su snabdevale mnogobrojne zanatlije, koji su svoju robu donosili na vašar (kolari, bačvari ili pinteri, stolari, tesari, koritari, sitari, korpari, saćurari, cegerari, limari, lončari, nožari, četkari, metlari, papučari, opančari, klompari, cipelari, čizmari, sarači, ćurčije, krojači, abadžije, kapamadžije, sedlari, traksleri, tišljeri, klonferi, čipkari, štrikeri, vunovlačari, licederi, sapundžije, voskari, sajdžije itd). Pijaca konjima nalazila se na početku Konjovićeve ulice (na današnjem trgu), gde su kasnije prodavane i ovce, a tu je prodavana i drvena građa. Svinje su prodavane i kupovane na tzv. „Svinjskom trgu“, koji se nalazio iza zgrade zatvora i vojničkih kasarni, kraj Staparskog puta.
Nedeljna žitna pijaca bila je na Glavnoj ulici, od vašarišta pred Županijom do Gradske kuće, kada bi ovuda prošlo i po nekoliko stotina paorskih kola (taljiga) sa žitom, na šta je krajem XIX veka uticala i izgradnja kamenih puteva prema okolnim naseljima, čime je u znatnoj meri povećan promet u gradu (petkom je na pijacama, po raznim osnovama, prosečno bilo i po 300-400 kola).
Riblja pijaca se nalazila na Pozorišnom trgu, ispred hotela „Lovački rog“ i Fernbahove kuće (sveža dunavska riba donesena iz Apatina prodavana je u buradima ili velikim šavoljima, odnosno kofama), a ovde je, pod šatrama, prodavano i svinjsko i ovčije meso.
Prehrambene proizvode (mleko, sir, kajmak, maslac, jaja, živinu, mesne prerađevine, povrće i voće) prodavale su, najčešće, žene sa salaša. Ponekad su somborski salašari svoje proizvode, posebno sir, prodavali otkupljivačima iz grada, pa su čitava salaška naselja imala svoje tri ili četiri kôfe (žene kojima je prodaja na pijaci bila stalno zanimanje i koje su, obično, bile iz grada – inače, ove žene bile su u varoši somborskoj simbol za tračarenje, spletke ili “plećke” kako se ovde govorilo, i prenošenje raznih istinitih, poluistinitih, a najčešće neistinitih vesti, kao neka vrsta daleke preteče kasnijih tabloida i društvenih mreža).
Prodaja prehrambenih proizvoda na Svetođurđevskom trgu, ispred Gradske kuće, trajala je sve do Drugog svetskog rata. Na pijaci „u lancima“ postajale su od 1922. g. tezge za voće (do kraja osamdesetih godina 19. veka voće je prodavano ispred kapije palate „In foro“), a piljari su imali i svoje drvene bude, veličine oko osam kvadratnih metara, koje su bile obojene u zeleno (kasnije, od 1923. godine, u plavo), u kojima su prodavali voće i povrće. Osim na pijaci „U lancima“, ove bude nalazile su se i po drugim delovima grada, a uklonjene su tek polovinom šezdesetih godina 20. veka (prve drvene „čatrlje“ grad je iznajmljivao trgovcima u pijačnim danima još 1865. godine). Godine 1938. grad je izgradio 100 drvenih pijačnih tezgi.
Današnja gradska pijaca nastala je polovinom pedesetih godina 20. veka, na prostoru nekadašnje bašte koja je pripadala crkvi Sv. Trojstva i Župnom dvoru. Stariji deo pijace „U lancima“ spojen je sa ovim novim delom, u koji se ulazilo kod Gradske kuće, a izlazilo kod crkve Sv. Trojstva. Pijačne tezge isprva su bile drvene, a u leto 1964. g. postavljene su betonske, prvobitno, u pravcu sever-jug, a posle nekog vremena taj raspored je izmenjen u pravcu istok-zapad. Nedaleko od velike postojala je i živinska pijaca, na čijem mestu je grad, početkom sedamdesetih godina 20. veka, planirao da sagradi pokrivenu tržnicu, do čega, ipak, nije došlo. Osamdesetih godina 20. veka u sklopu savremenog dela grada “Nova Selenča” otvorena je još jedna manja pijaca koja snabdeva žitelje ovog dela Sombora.
Početkom ovog veka na pijaci je podignut zaseban zatvoren objekat za prodaju mlečnih i mesnih proizvoda.
Temeljna rekonstrukcija središnje gradske pijace počela je u martu 2020. godine. Mnogi Somborci u svojoj sentimentalnosti su žalili za uklonjenim dragocenim starim stubovima povezanim lancima, za kaldrmom i kockama, kao i za posečenim bođošima uz trotoar, ali su uveravanja gradskih vlasti išla u pravcu da će autentičnost prostora biti u najvećoj meri poštovana i očuvana. Novi izgled pijaca je dobila na samom kraju 2020. godine.
Milan Stepanović
