SOMBORSKA PRIVREDA U RAZDOBLJU SOCIJALIZMA

Mada Sombor u ratu nije pretrpeo znatnija materijalna razaranja, gradska privreda je nakon Drugog svetskog rata bila skoro zamrla. U okolna sela, a uskoro delimično i u grad, slila se tokom 1945/46. g. reka kolonizovanih porodica, najviše iz pasivnih i siromašnih krajeva Dalmacije, Like, Banije i Korduna, naseljenih na mesto nekada ekonomski jakog nemačkog stanovništva, a broj kolonizovanih porodica činio je jednu trećinu ukupnog stanovništva Sombora i okoline.

Izvršena je masovna konfiskacija i nacionalizacija privrednih preduzeća i zgrada, pa i zanatskih radionica u privatnom vlasništvu, koje su podržavljene. Agrarnom reformom zemlja je delimično podeljena kolonizovanom stanovništvu, ali i domaćim bezemljašima, a delimično je ostala u državnom posedu (zemlja je, iznad površine od 35 kat. jutara, oduzeta od 49 veleposednika, 13 verskih zajednica, 95 zemljoradnika i 119 domaćinstava kojima poljoprivreda nije bila osnovna delatnost, a ukupna površina oduzete zemlje bila je 10.320 jutara).

Kada su propali početni privredni eksperimenti posleratnih vlasti, pokrenuti u duhu nove ideologije, i kada je Sombor sa okolinom podneo velike žrtve u vreme nasilnog otkupa poljoprivrednih proizvoda, racionalnijim pristupom počela je pedesetih godina 20. veka, da se razvija privreda grada i opštine, posebno u oblastima poljoprivredne i prehrambene, ali i tekstilne, metalo-prerađivačke i građevinske industrije, kao i proizvodnja obuće i nameštaja.

Somborska privreda je ubrzano rasla od početka šezdesetih godina 20. veka, a bila je sve više zasnovana na snažnoj i razgranatoj savremenoj poljoprivrednoj proizvodnji. Svoj zenit imala je tokom sedamdesetih i osamdesetih godina 20. veka, kada je 1974. godine, spajanjem PIK “Sombor” i IPK “Bačka”, osnovan Poljoprivredni kombinat „Sombor“, koji je raspolagao sa 42.536 hektara zemlje (na teritoriji opštine Sombor, početkom sedamdesetih godina 20. veka, od 117.770 hektara zemlje u društvenom vlasništvu bilo je 57.508 hektara ili 48.83%, a u privatnom 60.262 hektara ili 51,17%) i zapošljavao oko 6.000 radnika i oko 8.000 kooperanata, te je bio treći po veličini u tadašnjoj Jugoslaviji. U okviru PK „Sombor“ bilo je 11 organizacija za biljnu i tri za stočarsku proizvodnju, 15 kooperacija i osam velikih industrijskih objekata poput fabrike sira i sladoleda „Somboled“ (sa istoimenim sladoledom omiljenim širom tadašnje SFRJ), uljare „Sunce“, fabrike semena i stočne hrane „Seme“, klanične i mesne industrije „Somes“, mlinske industrije „Mlinarstvo“, a kasnije i fabrike hrane „Panonka“ itd.

Istovremeno, u gradu je postojala i velika Metaloprerađivačka industrija „Bane Sekulić“ (sa preko 1.500 zaposlenih), pokrenuta je proizvodnja dostavnih vozila, kasnije pri Zavodima „Crvena zastava“ iz Kragujevca (sa oko 400 zaposlenih), električnih aparata i uređaja pri preduzeću „Rade Končar“ iz Zagreba (sa preko 300 zaposlenih), kao i akumulatora, pri RMHK „Trepča“ iz Kosovske Mitrovice (preko 300 zaposlenih).

U tradicionalno razvijenoj tekstilnoj industriji radile su fabrike Dečje trikotaže „Vesna“, Industrije trikotaže „Zefir“, „Somborske tekstilne industrije“ i Industrije rukavica i auto presvlaka „Crvena zvezda“. Razvijena je bila proizvodnja kožne obuće koja je radila pri Kombinatu gume i obuće „Borovo“ (kasnije „Boreli“).

Hemijskom proizvodnjom bavilo se preduzeće „Biljana“, drvno-industrijsko proizvodnjom „Sloga“, a građevinarstvom GP „Dušan Staničkov“, Preduzeće za građevinske radove i dekoracije „Boja“, te Preduzeće za inženjering, projektovanje i usluge „Inžinjeringprojekt“.

Postojala su i razvijena trgovinska preduzeća „Prehrana“, „Agrosavez“, „Građapromet“ i „Tkanina“, kao i ugostiteljsko-turističko preduzeće „Ravangrad“.

Somborsko Autotransportno preduzeće „Severtrans“ bilo je među najvećim u tadašnjoj Jugoslaviji.

Po učešću, u strukturi gradske privrede, polovinom sedamdesetih godina prošlog veka, najviše se isticala oblast poljoprivrede (45%), potom industrije (23,7%) i trgovine i ugostiteljstva (13,2%), a ostale privredne grane učestvovale su sa 18.1%.  Sombor je, prema standardu i kvalitetu života svojih građana, tada bio među razvijenijim gradovima i opštinama u nekadašnjoj Jugoslaviji.

Raspadom Jugoslavije i ratnim sukobima na teritoriji nekadašnje zajedničke države započeo je, početkom poslednje decenije 20. veka, privredni i društveni sunovrat Sombora. Izgubljena su dugogodišnja tržišta somborske privrede, došlo je do raspada velikih privrednih sistema, opala je proizvodnja u svim industrijskim granama, obustavljeni su izvoz i uvoz, nije bilo novih ulaganja i obnove tehnologije, a blizina ratnih zbivanja, desetine hiljade izbeglica i odliv radno sposobnog, mladog i obrazovanog stanovništva, učinili su da razdoblje od 1990. do 2000. g. ostane upamćeno kao jedno od najtežih u dugoj somborskoj istoriji.

Iako su građani Sombora 1996. i 2000. g. snažno ispoljili svoj demokratski potencijal i sklonost ka reformama postojećeg stanja, promene u srpskom društvu Somborcima nisu donele očekivan boljitak, pa je u periodu tranzicije došlo do daljeg opadanja privredne i ekonomske snage grada, a privatizacija nekada snažnih somborskih industrijskih preduzeća završavala je, mahom, njihovim gašenjem i povećanjem broja nezaposlenih. Nestankom velikih preduzeća iz vremena socijalizma, gradska privreda danas se oslanja na delatnost preko hiljadu malih i srednjih preduzeća.

Milan Stepanović