Sve do četrdesetih godina 19. veka u Somboru nije bilo javnih knjižnica – biblioteka, niti ustanova koje bi se bavile knjigom. Istina, postojala je svojevremeno skromna biblioteka nekadašnjeg franjevačkog manastira u Somboru (nešto preko 400 knjiga), koji je ugašen 1786/87. godine, kao i školska biblioteka koja je uspešno radila u sklopu somborske Srpske učiteljske škole (Preparandije), ali to su bile interne biblioteke.
Na tragu kulturno-prosvetnih delatnosti liberalnog reformatora mađarskog društva grofa Sečenji Ištvana, polovinom 1844. g. i ovdašnji mladi mađarski intelektualci počeli su da rade na osnivanju gradske čitaonice u Somboru. U prvo vreme nije se postavljalo pitanje nacionalnog predznaka čitaonice, i namera osnivača bila je da u njeno osnivanje i rad uključi i ovdašnje Srbe, koji su, još u vreme pregovora, zaključili da će čitaonica koju pokreću mađarski intelektualci biti u službi mađarizacije, pa su rešili da istovremeno pokrenu osnivanje svoje, Srpske čitaonice.
Čitaonica je osnovana je 15. decembra 1844. godine, a među njenim osnivačima i članovima bilo je najviše Mađara, ali i Srba i Bunjevaca (od 129 članova, koliko ih je Čitaonica imala 1846. godine, 30 su bili Srbi). Mađarska nacionalna odrednica u nazivu Čitaonice dodata je oko 1847. godine, nakon što su somborski Srbi pokrenuli Srpsku čitaonicu. Statut Čitaonice potvrđen je u novembru 1845. godine. Poseban značaj za ovdašnje Mađare, ova Čitaonica imala je u periodu nakon Mađarske građanske revolucije 1848/49. godine, u vreme Bahovog apsolutizma, kada je njeno delovanje bilo skoro ilegalno, a politički snažno usmereno u pravcu organizovanja lokalnog nacionalnog otpora. Zbog toga je već 1850. g. bilo predloga da se Čitaonici zaplene sve knjige, a neki njeni ugledni članovi bili su tih godina i zatvarani. Nakon Austro-ugarske nagodbe iz 1867. g. Čitaonica je izgubila svoj raniji politički uticaj i postala je samo mesto društvenog okupljanja, sa koga su, povremeno, ipak pokretane važne društvene inicijative, poput one iz 1879. g. za izgradnju somborskog Gradskog pozorišta.
Slično Srpskoj čitaonici, ni Mađarska čitaonica dugo vremena nije imala svoje stalno sedište, pa je zabeleženo da su se njene prostorije do 1846. g. nalazile u kući Maširevića (na Glavnoj ulici), kada je Čitaonica besplatno dobila na korišćenje dve prostorije na poluspratu gostionice „Pakao“, a u ovom zdanju Čitaonica se nalazila i 1866. godine, kada je imala 165 članova. Neko vreme Mađarska čitaonica se nalazila u i privatnim zdanjima porodica Pajdelhauzer i Cilinger, a kasnije je, između 1876. i 1883. godine, za potrebe čitaonice bila iznajmljena Hofmanova kuća. Svega 1.000 knjiga imala je Mađarska čitaonica 1880. g. (mnogo manje nego tadašnja Gradska biblioteka), ali, očigledno, kao i kod članova Srpske čitaonice, knjige nisu bile jedini, pa ni najvažniji razlog okupljanja članstva (od 1859. g. u Somboru je postojala Gradska biblioteka).
Članovi mađarske čitaonice, istovremeno kad i njihovi sugrađani iz Srpske čitaonice, rešavaju da za svoju ustanovu podignu namensku zgradu, pa 1882. g. kupuju od Uprave kraljevskih komorskih dobara, za 4.610 forinti, plac veličine 674 kvadratna hvata, koji se nalazio u samom središtu grada, između Grašalkovićeve palate i kapele Svetog Ivana Nepomuka. Prema nacrtu arhitekte Leopolda Decera, zidanje zgrade započeto je pomoću dobrovoljnih priloga članova Čitaonice, koji su za ovu namenu sakupili 12.000 forinti (priložnici su bili imućni Somborci: Karolj Martonfi, Gedeon Alfredi, dr Jožef Ratai, Bela Šandor, Ištvan i Đula Semze, Jožef Sečenji, Marton Gotlib, Gustav Falcione, Tivadar Varoši i drugi). Izgradnja je završena 1883. godine, a ukupni troškovi su iznosili 25.659 forinti.
Prostrana prizemna zgrada Mađarske čitaonice, pravougaone osnove, građene u stilu eklekticizma sa klasicističkom fasadom, nešto uvučene u poređenju sa pravcem ostalih zgrada nekadašnje Svetoivanjske ulice, imala je širok trem sa stubovima, nad kojima se nalazio trouglast zabat. Ispred zgrade nalazila se bašta oivičena ogradom od kovanog gvožđa. Zgrada Mađarske čitaonice je nakon izgradnje, pa sve do danas, predstavljala jednu od najljupkijih i najgospodstvenijih građevina u Somboru.
Prilikom svog boravka u Somboru, ovo zdanje je 1894. godine, povodom 50-godišnjice postojanja somborske Mađarske čitaonice, posetio kaločki nadbiskup Đerđ Časka, koji ja Čitaonici darovao iznos od 200 forinti. U to vreme Mađarske čitaonica je imala 205 članova, a njen predsednik bio je Šandor Bela, veliki župan Bačko-bodoroške županije.
Nakon Drugog svetskog rata nove vlasti su u zdanje Mađarske čitaonice smestile, krajem 1947. godine, somborsku Gradsku biblioteku, koja je na taj način, mada u tuđem zdanju, prvi put u svojoj 88 godina staroj kulturnoj misiji dobila sopstveni krov (Mađarska čitaonica je ugašena kao zasebno društvo, a njene aktivnosti nastavljene su kroz KUD „Petefi Šandor“). Početkom šezdesetih godina 20. veka, posle preseljenja Biblioteke u zgradu nekadašnje Somborske štedionice na Glavnoj ulici, ovde je ostalo njeno Dečje odeljenje i kancelarija upravnika. Tokom prve decenije ovog stoleća zdanje je delimično obnovljeno i prilagođeno nameni savremenog bibliotečkog rada sa decom, a temeljno je obnovljeno tokom 2023. godine.
Ispred zdanja Dečje biblioteke nalaze se biste znamenitih somborskih pesnika i književnika Laze Kostića, Veljka Petrovića i Janoša Hercega. Prvih poratnih godina u dvorištu ovog zdanja nalazio se letnji bioskop „Bašta“, koji je imao 800 mesta.
Od 1948. g. nekadašnje zdanje Mađarske čitaonice ima status zaštićenog spomenika kulture, a od 1991. g. i status kulturnog dobra od velikog značaja. Tokom 2022/23. g. ovo lepo zdanje temeljno je obnovljeno.
Milan Stepanović
