SOMBORKA – SRPSKA SARA BERNAR (Milka Grgurova)

Milica Milka Grgurova (u porodici prozvana Milčikom) krštena je 15/27. februara 1840. g. u somborskoj crkvi Sv. Jovana Preteče (Maloj pravoslavnoj crkvi). Bila je ćerka ovdašnjeg trgovca Save Grgurova i njegove supruge Sofije, u porodici koja je starijim poreklom potekla iz sela Lalića (tridesetak kilometara jugoistočno od Sombora). U rodnom gradu Milka je završila osnovnu školu, posle koje je tri godine pohađala ovdašnji tek pokrenut “Zavod u za vaspitanje i obrazovanje srpskih kćeri”. Već sa 16 godina roditelji su je udali u bogatu trgovačku kuću Matićevih u Sremskim Karlovcima, ali je dve godine kasnije, ne mogavši da izdrži porodičnu stegu Matićevih, napustila muža i vratila se (imala je tek 18 godina) sa nedavno rođenom bebom u rodni Sombor.

Amaterski se, početkom 1860-ih, bavila glumom u somborskom Srpskom dobrovoljnom pozorišnom društvu. Vitka plavuša, prijatnog glasa, toplih očiju, izuzetne inteligencije, retke načitanosti, senzibilnosti i duhovitosti, prirodno ljupka i neposredna, ostavila je dubok utisak na nekadašnjeg somborskog županijskog pisara Jovana Đorđevića, osnivača Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu, koji je mladu Somborku već u leto 1864. g. angažovao u svom pozorištu.

Grgurova glumi narednih godina u predstavama koje su prikazivane kako u Novom Sadu, tako i na brojnim gotovanjima ovog pozorišta u Temišvaru, Aradu, Kikindi, Velikom Bečkereku (Zrenjaninu), Novom i Starom Bečeju, Sentomašu (Srbobranu), Somboru, Subotici, Baji, Vukovaru, Zemunu, Vršcu, Beloj Crkvi, Beogradu, Pančevu, Osijeku, Rumi itd. Prilikom gostovanja u Beogradu 1867. g. Matija Ban piše kritiku u kojoj kaže: Gđa Grgurova odigrala je sa tako žarkim čuvstvom i fantastičnim poletom, kakvoga još ne videsmo na bini našoj…

Četiri godine kasnije, kada je Jovan Đorđević, na predlog srpskog kneza Mihaila Obrenovića, osnovao 1868. g. beogradsko Narodno pozorište, Milka Grgurova je, sa još desetak glumaca Srpskog narodnog pozorišta iz Novog Sada, potpuno prešla u Beograd, gde će glumiti naredne 34 godine. Uzela je otpust iz austro-ugarskog državljanstva i prihvatila je srpsko državljanstvo 17. jula 1868. godine.

Od šaljivih komada, lakih komedija i vodvilja, Grgurova je, vremenom, dobijala sve složenije dramske uloge, a kao tragetkinja postala je ljubimica publike. Prozvali su je „srpskom Sarom Bernar“, a Jovan Grčić je 1888. g. pisao da je Milka Grgurova ponos i dika kraljevskog srpskog beogradskog pozorišta, koja stoji na najviđenijem mestu, te se slobodno i bez zazora sme pohvaliti da je danas prva umetnica u srpstvu. Prilikom 25-godišnjice pozorišnog rada i umentičke karijere Milke Grgurove (1890), srpska kraljica Natalija poslala joj je svojeručno pismo u kome, osim ostalog, piše: Čestitajući Vam dan Vašeg jubileja, ja samo želim to da još dugo vremena budemo imali zadovoljstvo da Vam se divimo.

Grgurova je ostvarila mnoštvo velikih glumačkih uloga (kao Julija, Dezdemona, Ofelija, Jovanka Orleanka, Jakvinta, Marija Stjuart i druge), a imala je preko 400 naslovnih i epizodnih uloga. “Igrala je i naivke, nežne, osećajne sentimentalke, otmene žene, psihološki vrlo složene likove, rezonrke ili strasno zaljubljene, prefinjeni svet u francuskim konverzacionim komadima ili potresne partije u nacionalnoj drami” (B. Stojković). Kao svoje najdraže uloge izdvajala je Andrijanu Lekuvrer (prema čuvenom istoimenom komadu Skriba i Leguvea, o slavnoj i tragičnoj francuskoj glumici s početka 18. veka) i kraljice Jakvinte, koju je Dragutin J. Ilić za nju i napisao (u toj se ulozi i oprostila od beogradske publike).

Jednako poštovana i od publike i od kritike, Milka Grgurova je penzionisana 1902. godine. Prevodila je drame sa francuskog i nemačkog jezika, pisala je sentimentalne povesti i romantične pripovetke za niz srpskih časopisa tog vremena, a objavila je i dve knjige pripovedaka.  Beograđani su je pamtili kao šarmantnu, otmenu i uvek besprekorno obučenu, pravu plemićku damu zalutalu u skadarlijski raspoložen Beograd. Tokom ratova za srpsko oslobođenje, sedamdesetih godina 19. veka veka, angažovala se kao bolničarka, a zbog požrtvovanosti bila je nagrađena medaljom Crvenog krsta. Odlikovana je više puta, osim ostalog i ordenima Sv. Save i Belog orla.

Milka Grgurova preminula je 25. marta 1924. g. u Beogradu, siromašna, ali ne i zaboravljena, u svom skromnom sobičku, koji se nalazio u dvorištu zdanja Narodnog pozorišta. Na opelu, u beogradskoj Voznesenskoj crkvi. činodejstvovao je srpski patrijarh Dimitrije, koji je održao govor pun hvale umetnici i hiršćanski koja je za života bila primer uma i srca. Sporovod je stao pred Narodnim pozorištem, sa čijeg se balkona prigodnom besedom obratio tadašnji upravnik Milan Predić. Nad grobom se od Milke Grgurove oprostio izaslanik kralja Aleksandra, general Stevan Hadžić. Možda i najbolji zapis o suštini glume Milke Grgurove dao je Branislav Nušić, koji je o velikoj glumici napisao: Nekada ponos naše scene, pred čijom je pojavom svako mlado srce zatreperilo, čija je reč sa pozorinice zvonila kao kristalno zvono, čija je igra izazivala duboko uzbuđenje i čiji je krik potresao dušine dubine!

Pre dve godine, u svom rodnom gradu, na trgu ispred somborskog Narodnog pozorišta, Milka Grgurova je dobila bistu, rad vajara Igora Šetera.

Milan Stepanović