Pre 92 godine održana je u Somboru Opšta poljoprivredna, trgovačka i industrijska izložba, najveći sajamski događaj u dotadašnjoj istoriji grada, ali i najveći sajam nakon Prvog svetskog rata u Vojvodini. Izložba je priređena u avgustu 1929. godine, u organizaciji Bačkog poljoprivrednog udruženja, čije se sedište nalazilo u Somboru, a na čijem čelu je bio somborski politički prvak dr Jovan Joca Lalošević, nekadašnji predsednik Narodne uprave (pokrajinske vlade) nakon prisajedinjenja Vojvodine Kraljevini Srbiji. Upravom izložbe predsedavao je Somborac Ervin Vamošer. Organizaciju je, sa 50.000 dinara, pomogla Oblasna samouprava Bačke oblasti čije je sedište, takođe, tada bilo u Somboru, u zdanju Županije.
Priređena u parku ispred bolnice Kralja Aleksandra i Kraljice Marije (u današnjem bolničkom krugu), koji je za tu priliku bio svečano deokrisan državnim zastavama, somborska izložba imala je 22 paviljona. Za publiku je otvorena 10. avgusta 1929. godine, a trajala je do 18. avgusta. Svečano otvaranje bilo je priređeno 11. avgusta, kada je u ime, zbog bolesti odsutnog ministra poljoprivrede Otona Frangeša, izložbu otvorio načelnik ministarstva poljoprivrede Milan Đurić. Na otvaranju su govorili i dr Jovan Lalošević, predsednik Bačkog poljoprivrednog udruženja, te dr Stevan Maksimović, somborski gradonačelnik. Izložba je izazvala veliko interesovanje pre svega privrednika Vojvodine, a na svečano otvaranje bili su, osim predstavnika Ministarstva poljoprivrede i voda, pozvani i svi strani konzulati, kao i sve trgovačke, industrijske, privredne i zvanične korporacije grada Sombora i šire okoline, kao i trgovačko-industrijske i zanatske komore sa teritorije Vojvodine. Tokom svečanog otvaranja, kao i u poslepodnevnim časovima, svirala je na izložbi vojna muzika, a u hotelu „Sloboda“ priređen je velik banket za više stotina zvanica, posle koga su priređne i konjske trke na somborskom hipodromu. Organizatori su obezbedili privatan smeštaj za 250 učesnika izložbe, odnosno izlagača izvan Sombora i okoline.
U prvom izložbenom odeljenju (pet paviljona) bile su izložene najbolje vrste pšenice, ječma, kukuruza, repe, duvana, maka, konoplje, pasulja, pirinča, paprike, luka i drugih poljoprivrednih proizvoda, sa semenom i prerađenim povrćem. Osim poljskih useva, bile su izložene i najbolje sorte grožđa, sa starim i novim vinom, kao i sa prerađevinama od grožđa (sokovi, pekmez, suvo grožđe). U drugom odeljenju izložene su najbolje rase konja (pastuvi, kobile sa ždrebadima), rogate marve (priplodni bikovi, krave, telad, ovnovi i ovce). U trećem odeljenju izloženi su pernata živina i golubovi, a posebno odeljenje bilo je namenjeno za pčelare i njihove proizvode (u sklopu izložbe bio je održan i pčelarski kongres). U ostalim odeljenjima prikazani su najsavremenija poljoprivredna tehnika tog vremena, veštačka đubriva, sredstva za odbranu protiv biljnih i životinjskih bolesti, divljač, cvećarstvo, mlekarstvo (sa paviljonom čuvenog somborskog sira), kao i proizvodi poljoprivredne industrije, odnosno šećernih, užarskih i pivarskih fabrika.
Među najuglednijim izlagačima bili su Državno dobro Belje, Oblasno imanje Kosančić, veleposednik i industrijalac Gedeon Dunđerski (izložio je tzv. beli kukuruz, visok između tri i četiri metra, te hmelj, raž, pšenicu, izrađenu kudelju za izvoz, špiritus i druge proizvode), kao i njegov brat Đoka Dunđerski, čije se paviljon nalazio preko puta (prikazao je sve vrste konzervisanog mesa, voća i povrća iz svoje fabrike u Kulpinu, kao i serume protiv stočnih bolesti koje je proizvodila tvornica „Kamendin“). U vinskom odeljenju posebno je bilo zapaženo izlaganje proizvoda somborskog sveštenika i uglednog ekonoma, koji je izložio više stotina boca najboljih baranjskih, bačkih i smederevskih vina, kao i razne vrste bermeta, rakije i voća. Izloženo je i oko 300 grla konja i rogate marve, među kojima se izdvajalo kvalitetom 20 goveda podolske pasmine u vlasništvu Gedeona Dunđerskog, zatim nekoliko velikih i skupocenih priplodnih bikova, težine oko jedne tone ili nešto iznad tone, čiji su vlasnici bili mahom Somborci ili okolni poljoprivrednici Karlo Cviršic, Ervin Vamošer, Laza Bešlić i Ljubiša Nastasić, kao i najbolji pastuvi u vlasništvu Gaje Suvajdžića i Radovana Vlaškalića iz Starog Sivca, te Sime Tikvića i Gavre i Branislava Krizmanovića iz Novog Sada. U odeljenju pernate živine i golubova bilo je prikazano preko 300 primeraka svih rasa, među kojima je najbolja pripadala Mihailu Bajiću, Peri Iđuškom i Slavku Leskovcu. U zanatskom delu izdvajao se veličinom i lepotom paviljon somborskog preduzetnika Karla Cviršica, koji je prikazao radio-aparate i automobile, a izloženi su i proizvodi Poliha & Varge iz Kule, Hajnriha Lanca iz Manhajma, Osječke levaonice strojeva i železa „Granum“, kao i proizvodi tvornice cipela „Bata“ itd.
Postojali su posebni ocenjivački odbori za ocenjivanje goveda, konja, svinja, ovaca i vune, živine i golubova, oplemenjenih biljaka, hmelja, vina i grožđa, voća i povrća, za pčelarstvo, sir, poljoprivredne strojeve, te za trgovački i zanatlijski deo izložbe. Među nagrađenima bio je i znatan broj Somboraca.
Izložba je imala velik odjek u tadašnjoj štampi, a za osam dana videlo je više desetina hiljada posetilaca. Izuzetno velika poseta somborskoj izložbi ukazivala je na značaj ovakvih manifestacija vojvođanske privrede i poljoprivrede, pa je samo dve godine kasnije (1931), u Novom Sadu održan prvi Međunarodni sajam priplodne stoke, kao preteča kasnije poznatog novosadskog Poljoprivrednog sajma. Sombor, koji je blesnuo ovom izložbom kao mogući sajamski grad u budućnosti, posle nje je ugasnuo, te su ovde kasnije, mahom, organizovane samo pojedinačne izložbe (pčelarske, živinarske, zanatske itd). Na to je presudno uticala nova administrativna podela u Kraljevini Jugoslaviji, koja je, nepuna dva meseca posle somborske izložbe, stupila na snagu, a njome je Novi Sad postao sedište Dunavske banovine, te je Sombor, posle skoro jednog i po veka, izgubio status administrativnog središta Bačke, a time i preduslove za znatniju koncentraciju kapitala i obrazovanih ljudi.
Milan Stepanović
