PAPSKI INKVIZITOR U BAČKOJ I SREMU, U BORBI SA „JERETICIMA“ (PRAVOSLAVCIMA, BOGUMILIMA I HUSITIMA)

Posle Maričke i Kosovske bitke i prvih turskih prodora u Srbiju i Bosnu, deo stanovnika ove dve, tada jedine južnoslovenske države, počeo je, pred opasnošću od Turaka, da se prvih decenija 15. veka preseljava u Srem i Bačku, na teritoriju tadašnje Kraljevine Ugarske. Brzo širenje pravoslavaca i pripadnika Crkve bosanske (najčešće pogrešno nazivanih bogumilima ili patarenima), ali i husita (reformistički crkveni pokret začet u Češkoj) u južnim delovima Ugarske, nateralo je ugarskog kralja Žigmunda Luksemburškog i tamošnje crkvene vlasti da zatraže pomoć papskog inkvizitora, fra-Jakova Markijskog, u gušenju ovih „jeresi“.

Jakov Markijski (oko 1391-1477) bio je italijanski franjevac, a kasnije i vrlo energičan i strog misionar i papski inkvizitor, koji se na balkanskim prostorima nalazio već početkom tridesetih godina 15. veka. Bosanski kralj Tvrtko II pozvao ga je potom 1433. g. da izvrši reorganizaciju franjevačkog reda u Bosni, ali mu je dve godine kasnije, zbog preterane revnosti i strogosti, pa i surovosti, kralj Tvrtko zabranio mešanje u poslove franjevaca i propovedanje po Bosni. Slično je 1435. g. reagovao i Dubrovački senat, koji mu je uskratio dalji boravak u Konavlima, u strahu od narodne pobune zbog nasilja koje je Jakov Markijski sprovodio protiv tamošnjeg pravoslavnog stanovništva. Jakov Markijski je zbog toga prešao u Slavoniju, pa 1436. g. na prostor Kaločko-bačke nadbiskupije (odnosno u Bačku), a zatim i u Srem. Generalni vikar iz Bača napisao je tada pismo, kojim je tražio od svih sveštenika i vlasti po celoj Bačkoj da inkvizitora lepo primaju i da mu budu na svakoj pomoći.

O boravku fra-Jakova Markijskog u Bačkoj sačuvano je pismo Kaločkog kaptola papi Evgeniju IV, iz decembra 1436. godine, u kome se navodi da je inkvizitor u Bačkoj (tačnije na prostoru nadbiskupije) pronašao mnoge „jeretike“ – sveštenike i svetovnjake, koji su ispovedali i sejali „jeres“ po šumama, pivnicama, vodenicama i zemunicama. Nakon što je iz Bačke prešao u Srem, inkvizitor je došao u sukob i sa tamošnjim rimokatoličkim sveštenstvom, a izazvao je i pobune naroda u nekim mestima (Beočin i Kamenica). Jakova Markijskog je, od velikog nezadovoljstva sveštenika i naroda po Sremu, uzeo u zaštitu tadašnji upravnik Srema župan Vladislav. On je, u februaru 1437. godine, izdao akt kojim brani postupke inkvizitora i u kome se kaže da je jedan deo Srema već sasvim naseljen pravoslavnim Srbima, a da na drugim mestima žive Srbi i Bošnjaci izmešani sa „hrišćanima“ (rimokatoličkim stanovnicima), te da su neka mesta u Sremu već odavno „zaražena jeretičkom sektom bosanskih bogumila i čeških husita“, koje je fra Jakov uspeo da preobrati u „pravu veru“ (odnosno da ih priključi rimokatoličkoj crkvi). U istom aktu kaže se i da preko Dunava (u Bačkoj), u dubini oko jedne milje (ugarska milja iznosila je oko 8,5 km), žive izmešani Srbi (Rasciani) i bosanski „jeretici“ (Boznanses heretici) sa rimokatolicima (cum christianis).

Zbog optužbi sremskog rimokatoličkog sveštenstva protiv njega, Jakov Markijski je 1438. g. morao da ode i da se opravda pred papom, od koga je dobio podršku za nastavak rada, što mu je omogućilo da 1439. g. dobije i naređenje novog ugarskog kralja Alberta, u kome se izričito kaže da inkvizitora Jakova Markijskog i njegove saradnike, u njihovom misionarskom radu, niko ne sme da uznemirava. Na prostorima Južne Ugarske Jakov Markijski je boravio još četiri godine, posle čega je 1444. g. papa za svog inkvizitora po Ugarskoj, Bosni, Srbiji i Slavoniji postavio franjevca Fabijana iz Bača, kao i bosanskog vikara.

Dr Radoslav Grujić, u svojoj studiji o duhovnom životu na prostoru današnje Vojvodine, zaključuje da nema tragova o nasilju Jakova Markijskog protiv pravoslavnih u Sremu i Bačkoj, te da je on glavnu pažnju usmerio na suzbijanje bosanskih „bogumila“ i rimokatolika koji su prihvatili husitsko učenje.

Posle boravka na ovim prostorima, Jakov Markijski se vratio u Italiju (tokom života, osim po Bosni i Ugarskoj, propovedao je i po nemačkim i austrijskim pokrajinama, kao i u Češkoj, Poljskoj, Danskoj i Švedskoj). Bio je veoma uticajan u svom monaškom redu i zaslužan je za reforme koje su usledile među italijanskim franjevcima. Jedan i po vek nakon smrti (1624) proglašen je za blaženog, a potom (1726) i za svetitelja, koga grad Napulj poštuje kao jednog od svojih zaštitnika. Franjevački red obeležava njegov praznik na dan 28. novembra.

M. S.