PAORSKA PEĆ

Od druge polovine 18. veka nekadašnje kućno ognjište počela je postepeno da zamenjuje zidana zemljana ili tzv. paorska peć, koju su Srbi i Bunjevci u Bačkoj uvodili u svoje kuće i na salaše ugledajući se na novopridolšle Nemce, Mađare i Slovake (na mađarskom se paorska peć nazivala búbos kemence). Od tog vremena grejanje u njihovim domovima postalo je znatno bolje i čistije nego dok je kuća bila grejana samo pomoću ognjišta.

U kuhinji ili “stražnjoj” sobi (ponegde i u prednjoj, pa i u dve prostorije koje su delile zajedničku peć) nalazila se velika, uvek u belo okrečena paorska peć, sa „bankom“. Banak je predstavljao isturen zidan deo peći, odnosno ispust za sedenje oko peći, koji je, ponekad, služio i za spavanje ili držanje posuda sa hranom. Tu je obično bila i klupica „na lakat“ oko peći, a širok zapećak predstavljao je omiljen prostor brojne dečurlije.

Peć je zidana od dobro smešane gline i (obično ražene) slame ili trske. Tako su nastajali “ganjevi” koji su mogli da se povezuju, te da se iznutra i spolja lepe blatom. Peć se spolja malterisala mešavinom gline i pleve, a patosana je ciglom. Mogla je da bude okruglog ili četvrtastog oblika, a četvrtaste peći imale su kupast gornji deo sa suženjem ili tzv. šijicom, na čijem vrhu se nalazila glava peći (kupasti deo kvadratnih peći bio je načinjen od opletenih snopića grana, čiji se broj smanjivao kako se išlo prema njenom vrhu, te je tako činio prirodnu armaturu za glinu).  Okrugle peći su imale nešto tanji zid, pa su bile osetljivije na udarce. Peć je ponegde imala spoljašnja i unutrašnja vrata, između kojih se nalazio otvor za smeštanje pepela prilikom čišćenja peći, a na deset centimetara od poda bio je i otvor za čišćenje tog pepela.

Paorska peć je ložena, obično, iz druge prostorije i to šapurinama (okrunjenim klipovima kukuruza, kukuruznim čokanjima ili kočanjima), ogrizinama (stabljikama kukuruzovine sa kojih je stoka pojela lišće), čukama (korenom kukuruzne stabljike), semenjačom (strukom ili stabljikom konoplje), granjem, trskom, slamom i ganjevima (mešavinom slame, kravljeg i ovčijeg izmeta, koja se tokom godine slaže u smešu koju gazi stoka, nakon čega se seče, suši na suncu i na kraju loži, kao posebno pogodno sredstvo za dugotrajno održavanje vatre). U siromašnijim domaćinstvima ložena je, ponekad, i čista balega koja je, obično leti, sakupljana oko stočnog pojila i koja se na suncu veoma brzo sušila, tako da se sa gornje strane, na površini, stvarala kora, pa bi je deca, koja su, obično, sakupljala ovako osušenu balegu, okretala kako bi se i druga strana balege osušila.

Mada je bila svačim ložena, u paorskoj peći pečen je najukusniji hleb, lepinje, pogače, gibanice, pite (posebno gužvare i ležbabe), krompirača, pečenica, krompir “u čakširama” (ucelo) i bundeva, a sušene su i šljive. U paorsku peć je, nakon pečenja hleba, stavljana povremeno i pređa od kudelje nakon beljenja, a kraj peći je grejano usireno mleko pre spravljanja sira.

Ako se paorska peć nalazila u stražnjoj sobi, onda su se duž zida, od peći do avlijskog prozora i od vrata do drugog prozora, nalazile se dugačke daske stavljene na sošice ili nogače (nogare), na koje je prostirano za spavanje brojne kućne čeljadi.

Od početka 20. veka u imućnijim kućama paorske peći počele su da se zamenjuju kaljevim pećima.

Milan Stepanović

P.S. Zahvalan sam na delu podataka o oblikovanju i strukturi paorske peći Zvonku Stantiću i Miloradu Popovu.