O POREKLU LAZE KOSTIĆA

Na Tri jerarha u ponoći (31. januara 1841. g. po julijanskom, odnosno 12. februara po gregorijanskom kalendaru), u šajkaškom selu Kovilju, nedaleko od starog srpskog manastira u kome je arhimandrit Jovan Rajić, krajem 18. veka, pisao svoju znamenitu „Istoriju Serbov, Bolgarov i Horvatov“, rođen je Lazar Kostić, treće dete graničarskog podoficira koviljske kompanije feldvebela (narednika) Petra Kostića (Đurđevo, 1802 – Novi Sad, 1877) i Hristine, rodom iz ugledne i bogate trgovačke kuće Jovanovića. Drugog dana po rođenju (1/13. februara 1841) malog Lazara krstio je, u koviljskoj crkvi Vaznesenja Gospodnjeg, ovdašnji paroh Dimitrije Marković, kumovao mu je Stefan Popović, ikonomiji praktikant pri kompaniji koviljskoj, a Lazar je, prema zapisu iz crkvene matične knjige, bio 13. dete kršteno od početka te godine u Kovilju. Inače, prvo dete Kostićevih roditelja bila je kćer Aleksandra (1834-1863), kasnije udata za šajkaškog oficira Savu Blanušu, a drugo njihovo dete bio je sin Andrija, četiri godine stariji od Laze, koji je preminuo u ranom detinjstvu. Kostić je u mladosti bio snažno emotivno vezan za sestru, te joj je, nakon njene prerane smrti 1863. godine, posvetio pesmu „Za sestrom“. Njenom sinu i svom nećaku Vladimiru Blanuši testamentom je ostavio deo imovine.

Arhivski izvori ukazuju da su preci Laze Kostića, po ocu Petru, poticali iz bačkog komorskog sela Temerina, te da su, u proleće 1800. godine, preseljeni, sa ostalim temerinskim Srbima, u Šajkašku (iz kruga temerinskih Srba potekao je već jedan znamenit srpski pesnik – vladika Lukijan Mušicki, 1777-1837). Stupivši u redove Šajkaškog bataljona, Srbi iz Temerina osnovali su selo Đurđevo, na području pustare Paška, koja je ranije pripadala Mošorinskoj opštini, nepunih 20-tak kilometara jugoistočno od svog dotadašnjeg sela. U Đurđevo su tada preseljene 203 srpske porodice iz Temerina, sa ukupno 1.612 duša, od kojih je 817 bilo muškaraca (278 sposobnih za vojničku i 124 za domaću službu, 43 invalida, 370 mladića i dečaka, kao i dva sveštenika), te 795 osoba ženskog pola (420 udatih i 375 neudatih). Imovina doseljenih temerinskih Srba bila je znatna po broju stoke (950 konja, 1.425 goveda, 5.329 ovaca i 82 odrasle svinje, kao i 154 košnice pčela). Doseljenici su dobili od Komande Šajkaškog bataljona i Generalne komande u Petrovaradinu na upotrebu  6.923 lanca zemlje, a prve tri godine po doseljenju bili su oslobođeni svih poreskih davanja prema državi.

Najstariji podatak o precima Laze Kostića u Temerinu potiče iz 1743. godine, kada je, na popisu ovdašnjih žitelja zabeležen verovatni rodonačelnik porodice Kostić – Kostadin Vlaškalija (Kosztadin Vlaskalia). Kostadin Vlaškalija i njegovo prezime nisu zabeleženi na ranijim popisima Temerina (1720, 1725/26, 1728. i 1730), pa je moguće da je u Temerin bio doseljen tridesetih godina 18. veka iz Banata (Vlaškalijama su u Bačkoj nazivani doseljenici iz „Vlaške“, odnosno Srbi iz Banata). Imao je kućni posed na istom mestu i pored suseda istih prezimena (Bebin, Emušicki i Pavlović) kao i Jovan Kostić (Jovan Kosztics), moguće Kostadinov sin, koji je zabeležen na urbarijalnom popisu Temerina 14 godina kasnije (1756/57). Jovan Kostić je, po broju marve i visini prinosa žitarica, bio jedan od imućnijih žitelja ovog naselja i možemo da pretpostavimo da je reč o prvom pretku Laze Kostića koji je zabeležen sa ovim porodičnim prezimenom. Potomci ovi porodice razgranali su se do kraja 18. stoleća, pa je 1786. u Temerinu zabeležen Arsenije Kostić, a za preseljenje iz Temerina u Šajkašku prijavila su se u leto 1799. g. četvorica porodičnih starešina sa prezimenom Kostić – Đura, Dmitar, Sava i Zarija. Sa njima se 1800. g. preselio i Miša Kostić, temerinski pravoslavni sveštenik, koji je nastavio sveštenički rad u Đurđevu.

Iz jedne od ovih preseljenih temerinskih porodica sa prezimenom Kostić, potekao je i Lazin otac Petar, koji se rodio u Đurđevu 1802. godine, dve godine nakon doseljenja ovdašnjih Srba. Nije moguće tačno utvrditi neposredne starije pretke Laze Kostića jer je u vreme Mađarske revolucije 1848/49. g. stradao deo starijih crkvenih matičnih protokola u Đurđevu. Prema zapisu, sveštenik Miša Kostić preneo je, prilikom preseljenja temerinskih Srba u Đurđevo 1800. godine, i sve dotadašnje srpske crkvene matične protokole iz Temerina. Sačuvana je i kratka čitulja Laze Kostića (spisak upokojenih predaka i srodnika, koji se čitao prilikom crkvenog pomena, obično o krsnoj slavi), naslovljena kao Čitulja mojih starijih, ali ni u njoj se ne nalaze podaci o starijim precima, nego su, Kostićevom rukom, zapisana samo imena njegove majke i oca (Hristine i Petra), sestre i brata (Aleksandre i Andrije), te ujaka i tetke (Ekatarine i Pavla, odnosno Ekatarine i Vasilija).

U Đurđevu se porodica Kostić i dalje granala (samo u sačuvanim đurđevskim crkvenim matičnim knjigama krštenih, venčanih i umrlih, bilo je do 1867. g. 356 upisa prezimena Kostić). U ovom selu je, sedamdesetih godina 19. veka, živeo i Lazin brat od strica Paja Kostić (kasnije predstavnik Đurđeva u skupštini Eparhije bačke), koji je brinuo o Lazinom salašu nasleđenom od oca Petra, a Laza Kostić se 1873. godine, kao šajkaški poslanik u Ugarskom parlamentu, zdušno zalagao za oslobađanje iz tamnice Jovana Kostića iz Đurđeva, utamničenog pod optužbom za navodno pripremanje pobune u tom selu. Đurđevo je 1880. g. imalo 591 kuću i 3.300 stanovnika, od kojih je 2.794 bilo pravoslavnih Srba, uz nekoliko stotina Rusina, Mađara i Nemaca, čiji se broj, vremenom, povećavao. Potomaka Kostića u Đurđevu ima i danas, a krsna slava ove porodice je Sv. Jovan Krstitelj, koji je bio i krsna slava Laze Kostića.

Kada je Laza Kostić bio u četvrtoj godini, preminula je njegova mati Hristina, te je Laza majku jedva upamtio. Brigu o dečaku preuzeli su njeni najbliži rođaci – brat Pavle Jovanović, inače imućni trgovac u Kovilju, i njena starija sestra, udovica Katarina Atanacković, snaha tadašnjeg budimskog, a kasnije bačkog vladike Platona Atanackovića. Darovitog nećaka i sestrića voleli su kao svoje dete, pa je Laza detinjstvo i mladost proveo u izobilju i materijalnoj sigurnosti, a nasledio je i pozamašnu ujakovu imovinu nakon njegove smrti 1864. godine. Kostićev otac Petar, koji je, početkom jula 1848. godine, odlukom Vojnog saveta i srpskog Glavnog narodnog odbora, unapređen iz čina lajtnanta u čin kapetana (taj čin mu je priznat i u austrijskoj vojsci, posle Revolucije 1848/49), preselio se, nakon penzionisanja 1853. godine, u Novi Sad, gde je i preminuo 1877. godine, a sinu je ostavio u nasledstvo porodični salaš kraj Đurđeva.

Milan Stepanović

[Prilog iz monografije M. Stepanovića “Kako je nastala pesma Santa Maria della Salute Laze Kostića”]