U srednjem veku, na prostoru Srbije, prvobitno je korišten vizantijski zlatni, srebrni i bakarni novac, a potom, istovremeno, i mletački srebrni novac (tzv. metapani), koji je u srpske zemlje dolazio putem raširene trgovine sa Dubrovnikom.
Najstariji srpski novac, pre skoro osam vekova, počeo je da kuje kralj Stefan Radoslav, sin kralja Stefana Prvovenčanog i unuk velikog župana Stefana Nemanje. Kralj Radoslav vladao je Srbijom od 1228. do 1233. godine i kovao je, po uzoru na vizantijske vladare i vlastelu, srebrni i bakarni novac čankastog oblika. Natpisi na novcu bili su ispisani grčkim pismom i jezikom, a kralj je potpisan imenom vizantijske dinastije Duka, s kojom je, po majci i ženi, bio u bliskim rodbinskim vezama.
Prema do sada pronađenim primercima, tokom relativno kratke vladavine kralja Radoslava iskovano je barem šest vrsta novca, a za njegovo kovanje korišteno je desetak različitih kalupa (pronađena je ukupno 61 kovanica). Njegov novac još nema u nazivu dinar, ime osnovne srpske novčane jedinice, koje se javlja pola veka kasnije, pri kraju vladavine njegovog mlađeg brata, kralja Stefana Uroša I. Većina poznatih primeraka novca kralja Radoslava kovana je u Solunu, u kovnici njegovog tasta Teodora Anđela, i bila je načinjena od bakra, ali su pronađene i dve srebrne kovanice.
Na srebrnim kovanicama prikazano je, s lica, kako Hristos blagoslovi kralja Stefana Radoslava koji je u vladarskoj odori, sa orbom (šarom) u ruci. S kraljeve strane nalazi se natpis na grčkom: СТЕФАНОС РIЗ O ΔȣКАС (Stefan Duka kralj), a sa strane figure Hrista je natpis: ХС О ПАΝТОКРАТОР (Hristos Svedržitelj). Na naličju kovanice nalazi se lik arhanđela Mihaila, sa početnim slovima njegovog imena: MΗΧ АРХ. Promer kovanice bio je 25 mm, a njena težina 4,7 grama. Potpuno istovetna vrsta novca bila je iskovana i u bakru.
Među više vrsta bakrenog novca kralja Radoslava izdvajamo kovanicu s najčešćim motivom, na kojoj se, s lica, nalaze sveti car Konstantin i kralj Stefan Radoslav. Car u ruci drži dvostruki krst, kralj je u vladarskoj odori i sa njegove desne strane nalazi se rubni kružni natpis CTEФANOC РIЗ (Stefan kralj), a sa careve O KOΝСТАΝТΗ. S naličja je predstavljen Hristos u sedećem položaju, koji u rukama drži jevanđelje ukrašeno sa pet dragulja, a kraj njegove glave su i početna slova IC XC. Kovanica je imala promer od 30 mm i težinu od 3,8 grama.
Od bakra je načinjena i kovanica na kojoj Bogorodica blagosilja kralja Radoslava. S njegove desne strane nalazi se rubni kružni natpis CTEФANOC РIЗ (Stefan kralj), a iznad Bogorodice je skraćeni natpis MT ΘВ (Majka Božija). S naličja je prikazan Hristos na visokom prestolu, a sa strane su slova njegovog imena IC XC. Kovanica je promera 25 mm i težine 2,7 grama.
Još decenijama, nakon što je krajem 1233. godine kralj Stefan Radoslav zbačen s vlasti, Srbija neće ponovo kovati novac, sve do sedamdesetih godina 13. veka, kada će se pojavti prvi srebrni dinari kralja Stefana Uroša I. Vrednost kovanica kralja Stefana Radoslava na numizmatičkom tržištu danas se pojedinačno se utvrđuje i određuje (od slučaja do slučaja), a pojedini primerci njegovih kovanica dostižu cene i od više hiljada evra.
M.S.
