MAĐARSKO-SRPSKI JUNAK JANOŠ HUNJADI – SIBINJANIN JANKO

Janoš Hunjadi ili Sibinjanin Janko rođen je oko 1407. godine, kao sin Vojka, a unuk Srbe, vlaškog kneza iz istočnog Banata. Prezime Hunjadi porodica je ponela nakon što je ugarski kralj Žigmund Luksemburški 1409. g. darovao Jankovom ocu Vojku (Woyk filio Serbe), njegovim rođacima Magošu i Radulu, kao i bratu Radulu, posed Vajdahunjad (rumunski: Hunedoara) u Erdelju (Transilvaniji). Deo starijih mađarskih istoričara smatrao je da je ova porodica bila srpskog porekla o čemu nema istorijskih potvrda (mađarska legenda prenosila je i da je Janko Sibinjanin zapravo vanbračni sin kralja Žigmunda, a srpska da je vanbračni sin despota Stefana Lazarevića, a time i unuk kneza Lazara Hrebeljanovića). Sibinjanin Janko bio je tamiški župan, severinski ban, erdeljski vojvoda, kapetan beogradske tvrđave i namesnik Kraljevine Ugarske. Njegov sin, kralj Matija Korvin, postaće jedan od najpoznatijih vladara u mađarskoj istoriji.

Svoju vojnu karijeru Sibinjanin Janko započeo je u službi despota Stefana Lazarevića, ali je uskoro stupio u službu kralja Žigmunda u kojoj se, tokom ratova sa češkim husitima, istakao kao veoma sposoban vojnik i zapovednik. Učestvovao je u pohodima protiv Turaka i u oslobađanju Smedereva. Ratujući za kraljevinu Ugarsku Janko Sibinjanin je stekao velike posede (osim ostalog i posed Suboticu sa okolnim selima) i postao član Kraljevskog saveta. Godine 1438. Sibinjanin Janko dobio je titulu severinskog bana u graničnoj oblasti prema turskim teritorijama, te je, kao branilac Južne Ugarske od turskih pohoda, bio slavljen među hrišćanskim narodima Južne i Srednje Evrope. U vreme vlasti ugarskog kralja Vladislava I dobio je i titulu erdeljskog vojvode i kapetana beogradske tvrđave.

Kao odličan vojni strateg Janko Sibinjanin je shvatio koliko su nepouzdane velike feudalne plemićke vojske i oslanjao se na dobro opremljene i uvežbane male i brze jedinice, mahom najamnika, a na osnovu svojih iskustava u ratovima s husitima i Turcima, sa uspehom je koristio kombinaciju tradicionalno naoružane konjice i ušančene pešadije naoružane vatrenim oružjem.

Janko Sibinjanin je u jesen 1441. godine upao u Srbiju i savladao smederevskog sandžakbega. Naredne godine potukao je Turke u Erdelju, a zatim ih je potisnuo i iz Vlaške. Niz pobeda Janka Sibinjanina ulilo je nadu u mogućnost konačnog oslobođenja od Turaka. Početkom 1443. g. sabor u Budimu odobrio je pokretanje  pohoda protiv Turske. U jesen 1443. g. vojska pod komandom kralja Vladislava, Janka Sibinjanina i despota Đurađa Brankovića prešla je preko Dunava u Srbiju. U prvom sukobu, u okolini Niša, potučen je rumelijski beglerbeg, a potom je prodor nastavljen preko Niša i Pirota sve do Sofije. Dalje napredovanje onemogućili su velika hladnoća, nestašica hrane i snažan turski otpor, pa se vojska, preko Kruševca, povukla i u februaru 1444. g. se vratila u Budim. Turski sultan je nakon ovog pohoda pristao na obnavljanje Srpske despotovine, a u avgustu 1444. g. Janko Sibinjanin je u ime Kraljevine Ugarske sa Turcima potpisao mir, koji je ugarska strana veoma brzo prekršila. Ugarska vojska, ovaj put bez Srba, koji su bili zadovoljni obnovom svoje despotovine, krenula je u ponovni pohod protiv Turaka, ali je doživela veliki poraz kod Varne, a u bitki je poginuo i sam ugarski vladar, kralj Vladislav I, a jedini od predvodnika ugarske vojske koji je uspeo da se spase bio je Janko Sibinjanin.

Smrću kralja Vladislava Ugarska je ostala bez vladara, pa je upravljanje državom privremeno preuzeo Državni savet, a izvršna vlast bila je poverena sedmorici kapetana, među kojima je bio i Sibinjanin Janko. Dve godine kasnije (1446) mađarski staleži su Sibinjanin Janka imenovali za guvernera Ugarske i namesnika maloletnog kralja Vladislava V.

Godine 1448. Janko Sibinjanin je od pape Nikole V dobio titulu kneza, i potom je obnovio neprijateljstva sa Turcima. U jesen iste godine pokrenuo je velik pohod preko Srbije, uprkos protivljenju srpskog despota Đurđa Brankovića, koji nije želeo da učestvuje u novom ratu protiv Turaka. Vojska Janka Sibinjanina kretala se dolinom Morave do Stalaća, odakle je, preko kasnije po njemu nazvane Jankove klisure, stigla na Kosovo polje, gde je trebalo da se spoji sa četama Skenderbega, koji se povukao pred nadmoćnim turskim trupama (odatle srpska izreka „Kasno Janko na Kosovo stiže“). Tu se 18. oktobra 1448. g. odigrala druga bitka na Kosovu, u kojoj je ugarska vojska pretrpela težak poraz. Sam Janko Sibinjanin bio je zarobljen, ali je uspeo da pobegne. U povratku, ugarska vojska je pljačkala po Srbiji, pa je Janka Sibinjanina zarobio despot Đurađ Branković i zatvorio ga je u smedervsku tamnicu. Upravo o tome peva i najstarija zabeležena srpska narodna epska pesma (zapisana krajem 15. veka):

Orao se vijaše nad gradom Smederevom
Nitkore ne ćaše s njime govoriti,
Nego Janko vojvoda govoraše iz tamnice:
„Molim ti se, orle, siđi malo niže da s tobome progovoru.
Bogom te brata jimaju, pođi do smederevske gospode
da s’ mole slavnomu despotu, da m’ otpusti iz tamnice smederevske.
I ako mi Bog pomože i slavni despot pusti iz smederevske tamnice
ja ću te napitati crvene krvce turečke, beloga tela viteškoga“.

Na zauzimanje mađarskih velikaša srpski despot je oslobodio Janka Sibinjanina, a izmirili su se 1451. godine, kada je despot ponovo dobio svoje nekadašnje posede u Ugarskoj, kojih se ranije odrekao zbog Turaka.  Godine 1453. Janko Sibinjanin se odrekao titule guvernera-namesnika, a maloletni kralj Ladislav imenovao ga je za zapovednika (kapetana) celokupne ugarske vojske, te za naslednog bistričkog župana, dodelivši mu i nove velike posede.

Posle osvajanja Carigrada Turci su 1455. g. napali Srpsku despotovinu, pa je Sibinjanin Janko pohitao da pomogne starom srpskom despotu, te je odbio turski napad. Naredne 1456. g.  sultan Mehmed II Osvajače je sa velikom vojskom opseo stratešku ugarsku tvrđavu Beograd ili Nandorfehervar (koji je do smrti despota Stefana Lazarevića 1427. g. pripadao Srbiji). Znajući da bi padom Beograda verovatno pala i cela Kraljevina Ugarska, papa Kalist III uputio je u Ugarsku svog legata da pomogne u organizaciji odbrane. Odbranom Beograda rukovodili su Janko Sibinjanin i Mihailo Svilojević (Mihalj Silađi), brat Jankove supruge. Velikoj turskoj vojsci hrabro se suprotstavila malobrojna ali ratoborna posada beogradske tvrđave, koja je odbijala jedan za drugim juriše Turaka. Mađarski i srpski šajkaši uspeli su da probiju blokadu turske rečne flote i da tako obezbede snabdevanje opsednutog grada. U odlučnom trenutku pojavio se i fanatični franjevački propovednik Ivan Kapistran, sa svojim dobrovoljcima, koji su napali Turke s leđa. Tom prilikom Janko Sibinjanin je herojski i u jurišu izleteo iz tvrđave među tursku vojsku, koja je bila razbijena tokom 21. i 22. jula 1454. godine. U borbi je bio ranjen i sam turski sultan Mehmed II, koji je posle toga naredio povlačenje.

Odbrana Beograda bila je naveći vojni uspeh Janoša Hunadija ili Sibinjan Janka, a od vremena ove slavne bitke, po naredbi tadašnjeg pape Kalista III, koja kasnije nije nikada bila povučena, zvona svih katoličkih crkava u svetu zvone u podne.

Ipak, ovo je bila poslednja pobeda Sibinjanin Janka, koji je tri nedelje kasnije (11. avgusta 1456) preminuo u Zemunu od posledica epidemije kuge, koja je izbila nakon turske opsade. Njegovi posmrtni ostaci kasnije su preneti u katedralu Sv. Mihaila u Alba Juliji (Đulafehervaru ili Erdeljskom Beogradu). Vest o smrti Sibinjanin Janka papa Kalist III proprastio je rečima da se “ugasila jedna od svetlosti hrišćanstva”. Posle smrti Janoša Hunadija – Sibinjanin Janka, njegov lik zaštitnika potlačenih i najvećeg branioca hrišćanstva pred turskim osvajanjima, snažno je bio utisnut u epski život mađarskog i srpskog naroda.

Mada je suštinski bio nepismen, Sibinjanin Janko je imao izrazite vojne, diplomatske i vladalačke sposobnosti, što ga je učinilo jednom od najznačajnijih ličnosti ne samo mađarske istorije kasnog srednjeg veka.

Nepune dve godine nakon smrti svog oca Sibnjanin Janka, na kraljevski presto Ugarske seo je njegov sin, mladi Matija Hunjadi Korvin, koji će Kraljevinom Ugarskom vladati naredne 32 godine, kao jedan od najznamenitijih i u narodu najomiljenijih vladara u celokupnoj istoriji Mađarske.

M. S.