Arhitektura,  Istorija,  OBZORJA PROŠLOSTI,  PALETA RAVNICE

KUĆA JERASOVIĆA I JERASOVO ĆOŠE

Kuća porodice Jerasović, koja se nalazila na uglu nekadašnjeg Solarskog sokaka, (kasnije Adžijine, pa Čitaoničke ulice) i Svetođurđevskog trga, decenijama je odolevala kao jedina preostala prizemna kuća na ovom trgu, a jedna od dve na celom potezu od Županije do Preparandije. Iako se nalazila preko puta novosagrađene jednospratnice Srpske čitaonice, ugao koji je spajao Svetođurđevski trg i Solarski sokak naziv je poneo po toj, skoro neuglednoj kući, i godinama je bio znan kao „Jerasovo ćoše“ – mesto spajanja Glavne i Čitaoničke ulice sa Trgom Sv. Đorđa.

Prostrana prizemna kuća, sagrađena u obliku obrnutog ćiriličnog slova П, verovatno krajem 18. ili početkom 19. veka, pripadala je ranije Franji Marekoviću, koji je, kao njen vlasnik, ubeležen između 1837. i 1859. godine (posed na kome je kuća podignuta bio je veličine 122 kv. hvata). Ovde se, početkom 19. veka, nalazila gradska solara (grad je od 1749. g. imao monopol na nabavku i prodaju soli), po kojoj je i cela ulica prvobitno i prozvana Solarski sokak.

Kuća Jerasovića na mapi Sombora iz 1878. god.

Poznatu špecerajsku radnju, koja se ovde decenijama nalazila, otvorili su (na drugom mestu) još 1824. g. Jovan-Joca i Konstantin Jerasović. Joca Jerasović je, kao ugledni somborski trgovac, u proleće 1849. g. bio član mešovite deputacije koja je pregovarala sa mađarskim generalom Mauricijusom Percelom da, uz predloženi otkup, poštedi i ne spali Sombor. Od 1851. g. Joca Jerasović je dobio dozvolu da prodaje barut, olovo i šalitru koji su bili neophodni za izradu municije. Posle njegove smrti (1857) radnju su nastavili da vode njegov brat Konstantin (koji i 1867. g. trguje barutom i lovačkim priborom) i sinovac Jovan, koji je 1871. g. bio među osnivačima Somborske trgovačke i zanatlijske banke, a 1882. g. nalazio se i na čelu Odbora za izgradnju zdanja Srpske čitaonice (on je, sa suprugim Jelisavetom, 1861. g. i kupio nekadašnju kuću Marekovića). Godine 1906. Jovan Jerasović ml. je poklonio srpskoj Višoj devojačkoj školi u Somboru komplet „Letopisa“ Matice srpske i preko 200 knjiga, čime je postao prvi dobrotvor ove škole.

Kuća Jerasovića početkom 20. veka

 

Trgovačka radnja Jerasovića radila je skoro pun vek, sve do smrti Joce Jerasovića ml. 1921. godine. Kako naslednika nije bilo, kuća je, po zaveštanju, pripala somborskoj Srpskoj crkvenoj pevačkoj družini, a ostavljen je i legat iz koga je trebalo da na mestu stare kuće bude podignuta zadužbinarska zgrada, čije bi prihode ranopravno delile sve značajnije somborske srpske kulturne i prosvetne ustanove, ali zbog lošeg rukovođenja ostavinom, do toga, ipak, nije došlo.

Kuća i dućan Jerasovića oko 1910. god.

U kući su, pre Prvog svetskog rata, lokal i radnju imali M. Topalović i braća Konjović, a između dva svetska rata svoje radnje ovde su, iz Čitaoničke ulice, držali somborski auto-mehaničar Nandor Federer, kao i precizni mehaničar Radivoj Stevančev, koji se bavio opravkom šivaćih, pisaćih i računskih mašina. Sa prednje strane kuće, koja je gledala na Svetođurđevski trg omanju galanterijsku radnju držao je Đerđ Maćaš. Uoči Drugog svetskog rata u tom prostoru svoju fotografsku radnju je otvorio fotograf Ratko Kurjakov. Pored njegovog lokala obućarsku radnju u ovoj kući imao je Sava Stričević. Posle Drugog svetskog rata kuća je nacionalizovana, a u lokalima okrenutim prema trgu nalazila se prodavnica somborske zadruge, a zatim agencija „Putnik“.

Kuća Jerasovića oko 1950. god.
Kuća Jerasovića pred rušenje, polovinom pedesetih godina 20. veka

Jerasovićeva kuća porušena je početkom 1957. godine, a na njenom mestu sagrađena je 1957/58. g. trospratnica „Invest-projekta“, klasična socrealistička građevina koja se svojom arhitekturom i visinom nije uklopila u arhitektonski sklad okolnih starih zdanja na Svetođurđevskom trgu.

Tek podignuta trospratnica Invest-projekta na mestu Jerasovićeve kuće (levo) 1960. god.
Nekadašnje Jerasovo ćoše nakon podizanja trospratnice Invest-projekta (fotografija iz 1964. god.)
Socrealistička trospratnica na mestu nekadašnje kuće Jerasovića danas

Milan Stepanović

Ostavite komentar

Vaša e-mail adresa neće biti objavljena.