Poznati mađarski putopisac i novinar Karolj Verteši (Vértesi Károly, ) (rođenjem Karlo Virter) rodio se u Somboru 1843. godine, u nemačkoj porodici, kao sin Franca Virtera, velikog beležnika somborskog Magistrata. Ovde je završio osnovnu školu i niže razrede realke, a potom je pohađao gimnazije u Baji i Pečuju, kao i teološke studije u Kaloči. Prava je studirao u Pešti, a nakon odbranjene doktorske disertacije vratio se 1871. g. u rodni Sombor gde je dobio status počasnog županijskog notara i gradskog advokata. Deset godina Karlo Virter je bio sekretar (pravnik) Somborske štedionice, a kasnije i član njenog Upravnog odbora. Godine 1885. porodično prezime Virter promenio je u Verteši. Bio je 1893. g.…
-
-
SOMBORAC GEZA BARCI – ČUVENI LINGVISTA I REFORMATOR MAĐARSKOG JEZIKA
GEZA BARCI (BÁRCZI GÉZA), istaknuti mađarski lingvista, univerzitetski profesor i akademik, rođen je u Somboru 9. januara 1894. godine, kao sin finansisjkog županijskog službenika Ivana Barcija (poreklom iz okoline Trenčina u Slovačkoj, koji je porodično prezime Briks, oko 1880. godine, zamenio prezimenom Barci) i njegove supruge Adalberte. U rodnom gradu Geza Barci završio je osnovnu školu i osam razreda Državne gimnazije (1903/04 – 1910/11), u kojoj je i maturirao 1911. godine. Već se u ovoj somborskoj školi mogla nasluti njegova svestranost, kada je počeo je da uči esperanto, nemački i turski jezik. U rukopisu su sačuvani fragmenti sećanja Geze Barcija na školovanje u somborskoj Gimnaziji, u kojima se kaže: Uvek…
-
SOMBORAC PLATON ATANACKOVIĆ – VLADIKA BAČKI I JEDAN OD NAJUMNIJIH LJUDI SVOG DOBA
Pavle Platon Atanacković pripada redu najumnijih arhijereja pravoslavne crkve tokom 19. stoleća. Ovaj izuzetan sveštenik, vladika budimski i bački, dvostruki predsednik Matice srpske, katiheta i profesor somborske Preparandije, plodan pisac, prevodilac i veliki narodni dobrotvor, rođen je u Somboru, na Petrovdan 1788. godine, kao sin uglednog, imućnog i prosvećenog somborskog trgovca Petra Atanackovića i supruge Marije (u Somboru je, na poreskom popisu, još 1750. g. zapisan Atanacko Alavanja, deda po ocu vladike Platona). Mladi Pavle Atanacković završio je somborsku Normu Avrama Mrazovića i Gramatikalnu školu Vasilija Kovačića. Po preporuci sveštenika Atanasija Zarića otišao je 1801. g. u Karlovce i tu je, kao najbolji u klasi, završio šest razreda Karlovačke gimnazije,…
-
PROTA HRISTIFOR POPIĆ – DUHOVNI I POLITIČKI PREDVODNIK SOMBORSKIH SRBA U DRUGOJ POLOVINI 18. VEKA
Hristifor Popić, okružni protonamesnik somborski, tokom čuije su uprave sagrađena oba današnja velika pravoslavna somborska hrama, kao i kapela na Velikom pravoslavnom groblju, rođen je 1724. godine (njegovo prezime često je pisano i sa oblikom Popović, pa je pouzdano poticao iz svešteničke porodice). Bogoslovsko obrazovanje Hristifor Popić je dobio na kijevskoj Duhovnoj akademiji, odakle je, kako piše arhimandrit Stefan Ilkić, preneo uzorit bogoslužbeni poredak u somborsku Svetođurđevsku crkvu. Kao sveštenik Svetođurđevske crkve Hristifor Popić je zabeležen već 1748. godine. Nasledivši starog protu Veselina Beljanskog, Popić se na dužnosti somborskog prote nalazio od 1757. godine. Kao revnostan služitelj, ugledan duhovnik i starešina, i istrajan čuvar i branilac pravoslavlja, uživao je nepodeljeno…
-
SOMBORSKI PREPARANDISTA – NESUĐENI SRPSKI PATRIJARH
Arsenije Stojković, znamneiti srpski vladika druge polovine 19. stoleća, rođen je 1804. g. u Mokrinu, kao sin mokrinskog učitelja i đakona Trifuna Stojkovića. U Mokrinu je učio osnovnu školu, koju je završio u naselju Barice (Sentivan) kraj Vršca, gde je njegov otac postao paroh. Nakon završene petogodišnje gimnazije u Segedinu, pohađao je Srpsku učiteljsku školu u Somboru (1821-1823) i Bogosloviju u Vršcu (1823-1825), kao njen najbolji đak. Sa izuzetnim uspehom u Pešti je pohađao filozofiju (1826-1827) i pravo (1828-1829). Godine 1830. zamonašio se, zadržavši svoje kršteno ime, u fruškogorskom manastiru Rakovcu, nakon čega je postavljen za konzistorijalnog beležnika Arhidijeceze sremsko-karlovačke i pridvornog đakona mitropolita Stefana Stratimirovića (1830-1835). U čin protođakona…
-
SOMBORAC KOJI JE PRVI PREVEO POEMU “GAVRAN” EDGARA ALANA POA NA SRPSKI JEZIK
Dugo se pogrešno u istoriji srpske književnosti verovalo da je prvi prevod na srpski kultne poeme “Gavran” američkog pesnika i pisca Edgara Alana Poa, načinio Milorad Popović Šapčanin 1882. godine. Naknadno je otkriveno da je četiri godine ranije, somborski učitelj i vatreni srpski rodoljub Nika Grujić Ognjan (1842-1892), prepevao Poa sa “ingleskog” (poemu je nazvao “Crni gavran”), a njegov prevod objavljen je u novosadskom časopisu “Javor”, 30. aprila 1878. godine. Spram današnjih merila Grujićev prevod je povremeno netačan i donekle nespretan, ali je – prvi. Osetio je ovaj senzitivni Somborac ogromnu poetsku energiju velike pesme i nije joj odoleo. Nika Grujić Ognjan bio je neustrašivi učiteljski tribun, vatreni Miletićevac i…
-
SOMBORAC KOJI JE RAZVIO MAĐARSKU ŽELEZNICU (ADALBERT BELA AMBROZOVIĆ)
Jedan od najistaknutijih Somboraca u drugoj polovini 19. veka bio je Adalbert Bela Ambrozović. Bio je sin somborskog plemića, senatora, poslanika Ugarskog sabora, advokata i spisatelja Ivana Ambrozovića i njegove supruge Marije rođ. Popović, a rođen je u Somboru 1835. godine. Osnovnu školu završio je u rodnom gradu, a srednje škole pohađao je u Baji, Kaloči i Budimu. Studirao je u Pešti, Beču i Karlsrueu. Još kao student pomagao je u projektovanju i dizajniranju železničkog mosta kod Strazbura. Od jeseni 1857. g. bio je zaposlen u železničkom odboru u Štajerkoj, odakle je kasnije premešten u sedište Južne železnice u Nađkanjiži, a od 1864. g. bio je zaposlen kao inženjer u…
-
SOMBORAC – PRVI SAVREMENI SRPSKI ISTORIČAR (ALEKSANDAR STOJAČKOVIĆ)
U Somboru je 1822. g. rođen Aleksandar Stojačković, sin Luke Stojačkovića, uglednog somborskog advokata i gradskog senatora, koji će u vreme srpske vlasti u Somboru tokom Mađarske revolucije 1849. g. postati predsednik Privremenog odbora Okružja bačkog sa sedištem u Somboru. Stojačkovići su stara somborska porodica koja se u gradu beleži od 1748. godine, a bili su zajedničkog porekla sa ovdašnjim porodicama Kolarić, Ilkić i Palančki. Osnovno obrazovanje Aleksandar Stojačković stekao je u Somboru. Prava je studirao u Pešti, nakon čega je pohađao Bogosloviju u Karlovcima. Kratko vreme radio je kao profesor Karlovačke gimnazije, u kojoj je predavao tada mladom Jovanu Ruvarcu, poznatijem pod monaškim imenom Ilarion, kasnije začetniku kritičkog pravca…
-
SOMBORSKI ĐAK I UČITELJ – PRVI SRPSKI DOKTOR FILOZOFIJE (JOVAN POPOVIĆ BERIĆ)
Jovan Popović Berić rođen je 1786. g. u Brestovcu, selu nedaleko od Sombora. Poticao je iz svešteničke porodice (njegov deda Mihailo bio je sveštenik, pa otuda drugo porodično prezime Popović) koja je, besumnje, bila u srodstvu sa somborskom porodicom Berić, koija se ovde javlja od početka 18. veka. Osnovnu školu (somborsku Mrazovićevu „Normu“) i privatnu Gramatikalnu školu Vasilija Kovačića, koji ga je i materijalno pomagao, završio je u Somboru. Gimnaziju je završio u Karlovicma, a filozofiju je studirao u Pešti, gde je u septembru 1809. g. promovisan u zvanje doktora filozofije i slobodnih veština. Iste godine završio je i prava u Požunu. Neko vreme radio je u Somboru kao predavač…
-
SOMBORSKI ĐAK – NARODNI HEROJ (ŽARKO ZRENJANIN UČA)
Žarko Zrenjanin Uča rođen je 11. septembra 1902. godine, u selu Izbištu kraj Vršca. Najistaknutiji je organizator i rukovodilac KPJ i NOB u Vojvodini. Potiče iz siromašne seljačke porodice. Osnovnu školu učio je u Vršcu, a gimnaziju u Segedinu, Beloj Crkvi i Pančevu. Između 1921. i 1923. g. pohađao je i završio Učiteljsku školu u Somboru. Još kao đak somborske Učiteljske škole u prišao je naprednom omladinskom pokretu. Od 1923. do 1926. bio je učitelj u selu Kanatlarci, u srezu prilepskom, gde je upoznao tegobe života makedonskog seljaka bezemljaša i pčelara. To saznanje presudno je uticalo na njegovo političko opredjeljenje. Da bi pomogao seljacima, naučio je makedonski i turski jezik,…
