U osvitak 20. veka tek se razvijala filmska umetnost u svetu, a na prostorima Bačke već se našla nekolicina entuzijasta, koji su se osmelili ne samo da je reprodukuju (prikazuju), već i da se bave njenim stvaranjem. U Somboru je to bio Ernest Bošnjak, u Subotici Aleksandar Lifka, a u Novom Sadu Vladimir Totović. Somborski kinematograf je, ipak, prvi snimio film i u ranoj istoriji naše kinematografije ostavio je najvidljiviji trag. Ernest Bošnjak, poreklom iz stare somborske bunjevačke porodice, rođen je 1. januara 1876. godine u Somboru, gde je, kao mladić, učio štamparski zanat do 1892. godine. Usavršavajući se u struci, narednih 14 godina boravi po gradovima tadašnje Ugarske (Senta,…
-
-
ŠTAMPA U SOMBORU
Štampa je od druge polovine 19. veka imala važnu ulogu u informisanju i prosvećivanju Somboraca. Daleki nagoveštaj buduće somborske štampe pojavio se još 1787. godine, kada je ovdašnji srpski prosvetitelj, književnik i prevodilac Avram Mrazović objavio prvu svesku “Poučitelnog časopisa za decu”, na osnovu prevoda tekstova znamenite francuske prosvetiteljske spisateljice Žan Mari Leprens de Bomon. Druga sveska ovog časopisa pojavila se 1793. godine, a treća i četvrta 1800. godine. Časopis je prvenstveno bio namenjen “pravilnom obrazovanju uma i srca” ženske dece. Tradiciju somborske štampe utemeljio je nedeljni privredni list “Ipar” (“Privreda”), koji je 1865. g. kratko izlazio na mađarskom jeziku, a uređivao ga je profesor somborske Niže realne škole Jožef…
-
PREPLITANJE ISTORIJE SOMBORA I SUBOTICE
Retko koja dva grada imaju toliko isprepletenu istoriju kao Sombor i Subotica. Skoro kao neki istorijski blizanci, dva velika grada na severu Bačke delila su kroz istoriju mnoge zajedničke događaje i u isto vreme su nastajali, uzdizali se, pa skoro nestajali, obnavljali svoj urbanitet, dobijali privilegije i razvijali se u savremena naselja na skoro istovetan način. U sam suton 14. stoleća nastao je prvi pisani trag o naseljima Zabotka i Sentmihalj, srednjovekovnim pretečama današnje Subotice i Sombora. Prvi istorijski pomen oba ova naselja nalazi se u istom arhivskom dokumentu – zapisniku sa Skupštine Bodroške županije, održane 7. maja 1391. godine, kada je Zabotka pripadala Andriji, sinu Ladislava Pakaija, a Sentmihalj…
-
ZNAČAJNI DOGAĐAJI I DATUMI IZ PROŠLOSTI SOMBORSKIH BUNJEVACA
Četiri veka Bunjevci su prisutni u Somboru. Doseljeni su ovamo u više navrata tokom 17. veka sa prostora Kliškog i Ličkog sandžaka (zapadna Hercegovina, severna Dalmacija, jugozapadna Bosna i Lika). Većim delom potiču od starih bosanskih i hercegovačkih katoličkih porodica, koje su se selile prema Dalmaciji i Lici, ali među njihovim precima je bilo i starih dalmatinskih i ličkih hrvatskih porodica, koje su na ovom porstoru živele i pre turskih osvajanja. Od kraja 17. veka i tokom naredna dva i po stoleća Bunjevci su u Somboru predstavljali između 1/3 i 1/4 ukupnog broja stanovnika. Nekada somborski graničari, od druge polovine 18. veka ovdašnji Bunjevci su mahom dobrostojeći salašari, koji najčešće…
-
TRG SVETOG ĐORĐA U SOMBORU
Najstariji i najveći somborski gradski trg, koji je ime dobio po ovdašnjoj Svetođurđevskoj crkvi (sagrađenoj između 1759. i 1761. godine), prostirao se od crkve do početka Solarskog sokaka (Čitaoničke ulice) s južne i do palate „In foro“, odnosno Svetođurđevske crkve, sa severne strane. Na ovom trgu je 18. novembra 1745. g. održan poznati Protestni zbor somborskih graničara, na kojem je odlučeno da se, nakon ukidanja vojničkog statusa, od carskog dvora u Beču zatraži povratak dotadašnjih povlastica ili da se krene u proces elibertacije Sombora (dodele statusa slobodnog i kraljevskog grada), što je, tri i po godine kasnije, i ostvareno. Godine 1804. Georgije Mađarjanoš ml. podigao je preko puta crkve palatu…
-
SOMBORKA – NAŠA PRVA FILMSKA GLUMICA
Kada je pionir kinematografije, Somborac Ernest Bošnjak (1876-1963), pokrenuo 1923. g. prvo jugoslovensko filmsko preduzeće (BOER-FILM Sombor), rešio je da u rodnom gradu snima igrane filmove. Putem oglasa pozvao je zainteresovane glumce i glumice na audiciju, pa se nekoliko mladih Somboraca javilo na oglas, a među njima je bila i 23-godišnja Irena Novak (rođena 1900. g. u Baji), koja je, uz lepotu, imala i očit dar za glumu. Irena je oduševila publiku na probnim snimanjima i dobila je, prilikom projekcija tih snimaka u somborskom bioskopu, najviše glasova na anketnim listićima koje su gledaoci popunjavali. Bošnjak je ispoštovao mišljenje publike i Irena Novak je dobila glavnu ulogu u prvom igranom filmu…
-
STARI NAZIVI SOMBORSKIH ULICA
Još su na skici somborske Svetođurđevske crkve iz 1763. g. naznačeni i nazivi pojedinih okolnih ulica na latinskom jeziku, pa je ulica na koju je gledalo pročelje crkve i crkveni toranj bila označena kao Platea Bajensis, odnosno Bajska ulica (danas severni deo Glavne ulice, od Svetođurđevske crkve do Preparandije). Glavnom ulicom (Primae Classic Platea) nazivan je njen današnji južni deo, do Svetođurđevskog trga, a nekadašnja Velikocrkvena ulica (danas Veljka Petrovića) zapisana je tada sa imenom Sporedna (Secundae Classic Platea). Ulica u zaleđu Svetođurđevske crkve, ranije pod nazivom Kamenita (danas Nikole Vukićevića), zapisana je 1763. g. kao Angusta Platea, odnosno Uska. Trg Sv. Đorđa je zabeležen kao Središnji trg (Forum Meridies),…
-
SOMBORSKI ROKENROL – ŠEZDESETE
Postepena liberalizacija jugoslovenskog socijalističkog društva, pokrenuta nakon prekida sa staljinizmom i sovjetskim blokom 1948. godine, dovela je narednih godina do uspostavljanja čvršćih veza sa zapadnim zemljama i jačanja zapadnih kulturnih uticaja, koji su se, pre svega, ogledali u književnosti, pozorištu, filmu, muzici, stripu i modi. Kada su jugoslovenski komunistički rukovodioci shvatili koliki je uticaj stranih šlagera, počeli su popularnu muziku da uklapaju u socijalističku kulturnu politiku, podržavajući sve veću proizvodnju domaće muzike (zagrebački „Jugoton“ je, između 1956. i 1961. godine, 16 puta povećao svoj profit, a 1963. g. njegovi kapaciteti bili su deset miliona ploča godišnje). Politika pokreta nesvrstanosti, čiji su Jugoslavija i njen lider Josip Broz Tito bili najsnažniji…
-
KAŠTELI KRAJ SOMBORA
U široj okolini Sombora postojalo je nekoliko kaštela ovdašnjih bogatih porodica, mahom zemljposednika i plemića, koji su svojeveremno predstavljali arhitektonski raskošne građevine, a danas su, mahom, ili oronuli i zapušteni, ili sasvim uništeni. KAŠTEL JURANOVIĆ (na putu Sombor – Bački Monoštor) Kaštel Juranović podignut je uz samu obalu Velikog bačkog (tada još Francovog) kanala, na putu između Sombora i Monoštora, 1823. godine, a sagradio ga je somborski plemić Anton Krušper mlađi. Prilikom njegove gradnje ovde je pronađen građevinski materijal još iz rimskog vremena. U drugoj polovini 19. veka kaštel je postao vlasništvo imućne somborske porodice Semze, koja ga je 1893. g. prodala Nandoru Vamošeru iz bogate monoštorske jevrejske porodice. Vamošer…
-
SOMBORSKO POZORIŠTE
Prvi pisani trag o počecima pozorišnog života u Somboru potiče iz 1578. godine, kada je među stanovnicima somborske kasabe zabeležen i Ibrahim – hajali (izvođač pozorišta senki, koje je u Turskoj, po liku glavnog junaka, nazivano i „Karađoz“, i koje je predstavljalo nezaobilazan detalj svih važnijih turskih verskih i kućnih praznika, a imalo je i vaspitnu ulogu u obrazovanju dece i mladih). Dva veka kasnije, u februaru 1779. godine, fra Bona Mihaljević je u svojoj hronici zabeležio da je nastavnik somborske Gramatikalne škole, franjevac Gerard Boda, sa svojim učenicima izveo komad o loše vaspitanom mladiću, a posebno je naglasio kako su izvođači od prisutnih gledalaca dobili mnogo aplauza. Dve godine…
